ফিল্ড ডায়েৰী ২: মিজোৰামৰ অৰঙে দৰঙে

বহুদিনৰ বিৰতিৰ পিছত ফিল্ড ডায়েৰীৰ দ্বিতীয় খণ্ডটো আগবঢ়াইছো। আগ্ৰহীসকলে প্ৰথম খণ্ডটোত চকু ফুৰাবলৈ তলৰ লিংকত চাব পাৰে-
ফিল্ড ডায়েৰী ১: মিজোৰামৰ অৰঙে দৰঙে

পৰিস্কাৰ পৰিচ্ছন্নতাৰ অপূৰ্ব নিদৰ্শন - মোৱালপেং

কাপীৰ ঘৰত এটা প্ৰশান্তিময় নিশা কটাই পিছদিনা পুৱাতে উঠিলো। গাওঁখন ইমূৰৰ পৰা সিমূৰলৈকে খোজকাঢ়ি চালোগৈ। প্ৰথমেই চকুত পৰিল, গাওঁখনৰ পৰিস্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা। মাথোঁ অলপ দূৰে দূৰেই ডাষ্ট-বিন।, প্ৰতিটো সৰু-বৰ বাটতে পৰিস্কাৰ ৰাজহুৱা প্ৰস্ৰাবগাৰ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। দেখিলো, প্ৰত্যেকেই পুৱা নিজৰ চোতাল সাৰি আহি সন্মুখৰ আলিবাটো বঢ়িয়াকৈ সাৰি পেলাইছে।পিছত কেইবাখন গাৱঁতে এই কথাটো মন কৰি তাৰে স্থানীয় শিক্ষয়িত্ৰী এগৰাকীক সুধিছিলো।

মোৱালপেঙৰ বাটৰ এফালে প্ৰসাৱগাৰ, আনফালে ডাষ্টবিন 

ক’লে, "এইবোৰ সকলো ইয়ং মিজো এছ’ছিয়েশ্যনৰ তদাৰকত হোৱা কাম। এই ডাষ্টবিনবোৰো তাৰে ল’ৰাই পতা। প্ৰতিবছৰে চৰকাৰে এই এছ’ছিয়েশ্যনৰ সহায়ত আটাইতকৈ পৰিস্কাৰ-পৰিছন্নকৈ ৰখা প্ৰথম তিনিখন গাঁৱক বঁটাও দিয়ে। ইয়াকে লৈ আমাৰ এই গাঁওকেইখনৰ তলে তলে খুউব প্ৰতিযোগিতাও চলে!"

ভাল লাগিল। পিছত বহুবাৰ দেখিলো, গাঁৱৰ পেন্দুকণা কেইটাইও মৰ্টনৰ বাকলি পেলাবলৈ ডাষ্টবিন বিচাৰি ফুৰে। সেয়ে বাটৰ আশে-পাশে বা অন্য কোনো ৰাজহুৱা স্থানত প'লিথিন বা জাবৰৰ দ’মো চকুত নপৰিল।

পৰিস্কাৰ-পৰিচ্ছন্ন মোৱালপেং

অকোৱা-পকোৱা পাহাৰীয়া বাটেৰে 
লিয়ানাই তেওঁৰ বাইকখন লৈ সাজু হৈছিলেই। ময়ো প্ৰয়োজনীয় বয়-বস্তুখিনি লৈ ওলাই আহিলো দিনটোৰ বাবে। আমাৰ উদেশ্য মোৱালপেঙৰ লগতে ওচৰৰ গাওঁকেইখনৰ ঝুমখেতিৰ ব্যৱস্থা, সময়ৰ সৈতে পৰিৱৰ্তন, খেতিৰ পদ্ধতি আদিৰ বুজ লোৱা। এই প্ৰাৰম্ভিক সমীক্ষাৰ তথ্যই মোৰ মূল গৱেষণাৰ পৰিকল্পনাত সহায় কৰিব। হাতত সময় কম-সেয়ে বাইকেৰেই যিমানকেইখন গাওঁলৈ যাব পাৰি যোৱাৰ সিদ্ধান্ত হ’ল। লিয়ানাই ক’লে, আমাক লগ দিবলৈ তাৰে অন্য এজন বন সুৰক্ষা কৰ্মী আহিব। দুয়ো ওলাই আহি বাট চালো।

গাঁৱৰ বাটেৰে এফালৰ পৰা এখন বাইক অহা দেখা পালো। কাউবয় হেট, দীঘল কোটেৰে এইজনানো কোন ওলালোহি বুলি ভাবোঁতেই লিয়ানাই ক’লে,

: ইয়ে আমাৰ লগত যাব!

ত্ৰিশৰ অনুৰ্দ্ধৰ এজন ল’ৰা। হিন্দী একেবাৰে নাজানে, ইংৰাজীত দুই-এষাৰ ক’ব পাৰে। নামটো সুধিলো। ক’লে, ‘কিমতিয়াহ’-চমূকৈ কিমা। লিয়ানাই কোৱাত মই কিমাৰ বাইকত বহিলোগৈ। কিমাই মোৰ নাম সুধিয়ে প্ৰশ্ন কৰিলে,

: ডু ইউ হে'ভ এ ফে’চবুক একাউন্ট?

মই মনতে ভাবিলো, কম নহয় এখেত! প্ৰথমেই সেইটো প্ৰশ্ন!

বাটত লিয়ানা আৰু কিমা

যি নহওক, ধূলিময় পাহাৰীয়া বাটেৰে আমি আগবাঢ়িলো। লিয়ানাই আমাক বাট দেখুৱাই নিলে। বাটৰ দুয়োপাৰে ঝুম খেতিৰ বাবে মোকলোৱা এঢলীয়া উদং পথাৰবোৰ, কাষতে আঁচ এডাল টানি দুভাগ কৰাৰ দৰে পুৰণা হাবিৰ সৰু-বৰ খণ্ডবোৰ। কিছুমান পাহাৰ দূৰৰ পৰা দেখিলে কোনোবাই সেউজীয়া এবখলা আঁতৰাই নিয়াৰ দৰে ঘন হাবিৰ মাজতে এডৰা উদং মাটি। বাটে বাটে ৰৈ ফটো ল’লো। লিয়ানাই কথাবোৰ ব্যাখ্যা কৰিলে। এই ঝুমখেতিবোৰ প্ৰতি এবছৰ বা দুবছৰৰ মূৰে মূৰে মিজো খেতিয়কে অন্য কাষৰীয়া ঠাইলৈ সলায়। এঠাইত কৰি উঠি তাত পুনৰ গছ-বন ডাঙৰ হৈ জংঘল হোৱালৈকে এৰি অন্য ঠাইত পুৰণা জংঘল কাটি খেতি কৰে। এই আৱৰ্তন (rotation)ৰ ফলতে এঢলীয়া পাহাৰীয়া মাটিৰ খেতিৰ পিছত হেৰোৱা উৰ্বৰতা কেইবাবছৰ ধৰি গঢ় লৈ উঠা গছ-গছনিয়ে উভতাই অনাত সহায় কৰে। লিয়ানাই ক’লে,

: ইয়াত আমি এডোখৰ মাটিত এবাৰ খেতি কৰি সাত বছৰলৈ এৰি যাওঁ। সাতবছৰত জংঘল ডাঙৰ হৈ মাটি ‘ভাল’ হৈ গ’লে আকৌ খেতি কৰোহি|

ঝুম খেতিৰ বাবে মোকলোৱা মাটি 

বহুতো তথ্যই কয়, জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত খেতিয়কৰ গাইগুটীয়া খেতিমাটিৰ পৰিমাণ কমিছে। সেয়ে আৱৰ্তনৰ চক্ৰও চুটি হৈছে। ফলত মটিৰ উৰ্বৰতাও সম্পূৰ্ণকৈ উভতি অহাৰ পূৰ্বেই মানুহে আকৌ খেতিৰ বাবে নতুনকৈ মোকলাবলৈ লৈছে। গতিকে সময়ৰ লগে লগে ফচল কমিছে, নতুন খেতিমাটিৰ বাবে হেঁচাও বাঢ়িছে। খেতিয়কে নতুনকৈ কাষৰে অৰণ্য মোকলাবলৈ লৈছে। বহুতে ঝুমখেতিৰ পৰা পৰিয়ালটো চলিব পৰাকৈও ফচল নাপাই অন্য বিকল্পলৈও মন মেলিছে| বাটত আমি ফলৰ বাগিচা, মাছ পোহা পুখুৰী আদিও দেখিবলৈ পালো। মোৰ উদ্দেশ্য আছিল, এনে দিশসমূহৰ বিষয়ে সাধ্যানুসৰি তথ্য গোটোৱা আৰু এই পৰিৱৰ্তনসমূহে জৈববৈচিত্ৰ্যত কেনে প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে সেয়া বুজিবলৈ চেষ্টা কৰা|

দুপৰীয়া আমি টইজ’ নামৰ গাওঁখন পালোগৈ। তাৰপৰা এটা বাট ট’ৱি ( Tawi) অভয়াৰণ্যলৈ যায়। অৱশ্যে মূল অৰণ্যলৈ খোঁজেৰে যোৱাৰ বাহিৰে অন্য গত্যন্তৰ নাই।


আমি তাৰপৰাও আগবাঢ়ি গৈ মেইটে নামৰ গাওঁখনতহে জিৰালোগৈ। ৰ’দজাক মূৰত লৈ আহি থাকি বিষ এটাই ধৰিছিলেগৈ। সেয়ে কিজানি তাত বন সুৰক্ষা কৰ্মী জোছেফৰ ঘৰত বহি সেৰসেৰীয়া একেবাৰে পাতল ফিকাঁ চাহ কাপ খায়ো আৰাম পালো। মন কৰিলো, পুৰুষ-মহিলা নিৰ্বিশেষে প্ৰায়বোৰেই ইয়াত ধুমপান কৰে। ঘনে ঘনে চিগাৰেট হোঁপা আৰু তাৰ মাজে মাজে চূণেৰে বোলাই তামোলখন মুখত ভৰোৱাৰ দৃশ্য সকলোতে সহজলভ্য।

মেইটেত লিয়ানাই বিভাগীয় জৰীপৰ বাবে গাৱঁৰ প্ৰত্যেকৰে বাঁৰীত বনৰীয়া গাহৰিয়ে এইমাহত কৰা ক্ষয়-ক্ষতিৰ খতিয়ান ল’লে। ময়ো লিয়ানাৰ সহায়ত মিজো খেতিয়কসকলৰ পৰা ঝুমখেতিৰ বিষয়ে তথ্য গোটালো। বেছিভাগেই হিন্দী বা ইংৰাজী একোৱে বুজি নাপায়। সেয়ে সকলোতে লিয়ানা মোৰ বাবে কণাৰ লাখুটি যেন হ’ল। এঘন্টামান জিৰাই আমি তাৰ পৰা উভতিলো।


উভতি টইজ’ পাওঁহি মানে ভীষণ ভোক লাগিল। তাতে বাটৰে এখন সৰু হোটেলত খাবলৈ বহিলো। চাহ আৰু লগতে অ’ৰিট’ আৰু চেঙা নামৰ দুবিধ মিঠাই; লগতে দহটামান সিদ্ধ কণী-তাকে বৰ তৃপ্তিৰে তিনিও খালো। লিয়ানাই যিমানহে অৰ্ডাৰ কৰিলে, আমি খাই শেষ কৰিব নোৱাৰিলো। পিছত দেখিলো, দোকানীগৰাকীয়ে আমি নোখোৱাখিনি প্লেটৰ পৰা নি আকৌ ধুনীয়াকৈ খাপে খাপে নি সজাই থৈ দিলে!

টৱি অৰণ্যখন চাই যোৱাৰ মন আছিল মোৰ। লিয়ানাক কোৱাত ক’লে,

:ঠিক আছে, বাটত কাষৰ পৰাই হাবিলৈ যাবলৈ লুংলুঙীয়া বাট এটাৰে পাহাৰলৈ উঠিব পাৰি। সেইফালে অলপ বগাই চাই আহিব পাৰিব।

গ’লো; থিয় পাহাৰীয়া বাট। লিয়ানাই আগে আগে বাট দেখুৱাই গ’ল, মোক ক’লে,

: আপুনি মাজত আহক। কিমা আপোনাৰ পিছে পিছে আহি থাকক।
 সুধিলো, “কিয়?”

লিয়ানাৰ উত্তৰ,
: কেনেবাকৈ আপুনি পিছল খাই বা হামথুৰি খাই পৰিলে একেবাৰে তল নাপাবগৈ, কিমাই সাউৎকৈ ধৰিব!

হাঁহি উঠি গ’ল মোৰ। ক’লো, তেনেকুৱা একো নহয়, মোৰ অভ্যাস আছে; এতিয়াও মই আৰামত গৈ আছোচোন!

সিহঁত পতিয়ন নগ’ল। বনবিভাগৰ পৰা নিৰ্দেশ দিয়া হৈছে হেনো, কোনোকাৰণতে মই যাতে পৰা-ধৰা বা দুখ পোৱাৰ ‘ঘটনা’ নঘটে! উপায় নাপাই মানি ল’লো।

---------------ক্ৰমশ: