Friday, 15 November 2024

ৱিকিপিডিয়া: সঁচা আৰু মিছা

আপুনি অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ বিষয়ে শুনিছেনে? যদি শুনিছে এই প্ৰকল্পৰ বিষয়ে আপোনাৰ ধাৰণা কি? ভাৰতীয় ভাষাসমূহৰ ভিতৰত মালায়ালম ৱিকিপিডিয়াৰ পিছতে প্ৰতিষ্ঠা হোৱা অসমীয়া ভাষাৰ এই অনলাইন বিশ্বকোষখনৰ বিষয়ে এতিয়াও আশানুৰূপ প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰ হোৱা নাই। এতিয়াও অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ বহু বিষয়ত আমি কিছুমান ভুল ধাৰণা লৈ আছোঁ। আহকচোন, সেই ধাৰণাসমূহ কি আৰু তাৰ সত্য ৰূপটো কি তাৰ বুজ লওঁ-

১) মিছা: ৱিকিপিডিয়া অসমীয়া সাহিত্য চৰ্চাৰ এক উত্তম ক্ষেত্ৰ।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়া কোনো মৌলিক চিন্তাৰ প্ৰকাশস্থল নহয়। ইয়াত গল্প, কবিতা আদি লিখা নহয়। অৱশ্যে অসমীয়া সাহিত্য সম্পৰ্কীয় যিকোনো বিষয়ৰ তথ্যভিত্তিক প্ৰৱন্ধ যোগ দিব পাৰিব।

২) 
মিছা: ৱিকিপিডিয়াত নিজৰ বা চিনাকি ব্যক্তিৰ জীৱনী লিখিব পাৰি।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াত আত্মপ্ৰচাৰ বা যিকোনো উদেশ্যপ্ৰাণোদিত প্ৰচাৰ কৰা নহয়। ৱিকিপিডিয়াত যিকোনো ব্যক্তিৰ বিষয়ে প্ৰবন্ধ লিখিবলৈ হ'লে তেওঁ ৱিকিৰ উল্লেখযোগ্যতা নীতি অনুসৰি উল্লেখযোগ্য ব্যক্তি হ'ব লাগিব। অসমীয়া ৱিকিৰ নীতি অনুসৰি তেনে ব্যক্তিৰ বিষয়ে অন্তত: তিনিটা প্ৰাথমিক সূত্ৰৰ পৰা তথ্যউৎস দিব পাৰিব লাগিব।উল্লেখযোগ্যতা নিৰ্ণয় কৰাটো কেৱল খ্যাতি, গুৰুত্ব বা জনপ্ৰিয়তাৰ দৰে কথাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল নহয়।

৩) 
মিছা:  ৱিকিপিডিয়াত নিজৰ বাণিজ্যিক বা ৰাজনৈতিক বিষয়ৰ প্ৰচাৰ কৰিব পাৰি।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়া কোনো প্ৰচাৰযন্ত্ৰ, যুদ্ধক্ষেত্ৰ, বা অপপ্ৰচাৰ, বিজ্ঞাপন আৰু প্ৰদৰ্শনীৰ বাহন নহয়। প্ৰতিষ্ঠান আৰু সামগ্ৰীৰ তথ্যসমূহ বস্তুনিষ্ঠ আৰু পক্ষপাতশূন্য শৈলীৰে লিখা হয়। সকলো প্ৰবন্ধৰ বিষয়বস্তুৰ স্বাধীন, তৃতীয় পক্ষ উৎসৰ দ্বাৰা সত্যাসত্য নিৰূপণ হোৱা উচিত। তাৰোপৰি ৱিকিৰ প্ৰবন্ধসমূহে যুক্তিপূৰ্ণ তথ্য আৰু নিৰপেক্ষ দৃষ্টিভংগী দাঙি ধৰি ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিব লাগিব।

৪) মিছা:  ৱিকিপিডিয়াৰ প্ৰবন্ধসমূহ সাহিত্যিক ভাষাৰে নিজৰ অভিমত যোগ দি লিখা হয়।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াৰ প্ৰবন্ধৰ ভাষা সম্পূৰ্ণ নিৰপেক্ষ আৰু সকলোৱে বুজিব পৰাকৈ সহজ-সৰল হোৱা উচিত। প্ৰবন্ধসমূহত কোনোধৰণৰ আলংকৰিক বা সাহিত্যিক ভাষা ব্যৱহাৰ কৰা নহয়। তাৰ লগতে নিজা অভিমত বা নিজাববীয়াকৈ প্ৰশংসা বা সমালোচনাসূচক যোগ নিদিয়াকৈ নিৰপেক্ষভাৱে কেৱল তথ্য যোগ দিয়া হয়।

৫)
মিছা: ৱিকিপিডিয়াৰ কাম কেৱল বিশেষ কাৰিকৰী দক্ষতা থকা বা শিক্ষাগত অৰ্হতা থকা লোকেহে কৰিব পাৰে।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াত লিখিবলৈ কোনো বিশেষ শিক্ষাগত অৰ্হতা বা কাৰিকৰী দক্ষতাৰ প্ৰয়োজন নাই। অসমীয়া ক'ব আৰু লিখিব জনা যিকোনো ঠাই, বয়স বা অৰ্হতাৰ মানুহেই ৱিকিপিডিয়াত লিখিব পাৰে।

৬) 
মিছা:  ৱিকিপিডিয়াত লিখিবলৈ দৰমহা দিয়া হয়। 

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াৰ সকলো কাম স্বেচ্ছাসেৱকে বিনামূলীয়াকৈ কৰে। এই কামৰ বাবে দৰমহা দিয়া নহয়। অসম আৰু বাহিৰৰ বহু ঠাইত থকা বহুতো অসমীয়া লোকে কোনো ব্যক্তিগত লাভ নিবিচৰাকৈ অসমীয়া ভাষাত ইণ্টাৰনেটত সমল বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াত অৱদান আগবঢ়াই আহিছে।

৭) মিছা: কিতাপ বা অন্য তথ্যসূত্ৰৰ পৰা পোনে পোনে প্ৰতিলিপি বা কপি-পেষ্ট কৰি ৱিকিপিডিয়াৰ প্ৰবন্ধত তথ্য যোগ দিয়া হয়।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াত তথ্য সংযোগ কৰোঁতে উৎসৰ পৰা পোনপতীয়াকৈ প্ৰতিলিপি নকৰি ৱিকিসুলভ ভাষাৰে ভাৱানুবাদ (paraphrase) কৰি লিখা হয়।

৮) 
মিছা:  ৱিকিপিডিয়াৰ প্ৰবন্ধ একেজন লোকেই সম্পাদনা কৰি সম্পূৰ্ণ কৰে।

সঁচা: ৱিকিৰ সকলো কাম সমূহীয়া। অৰ্থাৎ একেটা প্ৰবন্ধকে বিভিন্ন লোকে তথ্য যোগ দি উন্নত কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।

৯) 
মিছা: ৱিকিপিডিয়াত কেৱল প্ৰবন্ধ লিখা হয়।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াৰ কেইবাটাও ভগ্নী প্ৰকল্পসমূহত প্ৰবন্ধৰ বাহিৰেও বিভিন্ন ধৰণৰ তথ্য যোগ দি ৱিকিলৈ বৰঙণি যোগাব পাৰি।উদাহৰণস্বৰূপে, ৱিকিপিডিয়াৰ এটা ভগ্নী প্ৰকল্প ৱিকিকমন্সত যিকিনো মানুহে ফটো বা ভিডিঅ' আদি আপল’ড কৰিব পাৰে। তেনেদৰে ৱিকিউৎস হৈছে কপিৰাইটমুক্ত কিতাপ আৰু অন্যান্য গ্ৰন্থৰ অনলাইন বিনামূলীয়া পুথিভঁৰাল আৰু ৱিকিউদ্ধৃতি হৈছে বিশিষ্ট ব্যক্তিৰ উদ্ধৃতি, কিতাপ, চিনেমা, ফকৰা-যোঁজনা আদিৰ বিনামূলীয়া অনলাইন সংকলন। আগ্ৰহ অনুযায়ী এই ভগ্নী প্ৰকল্পসমূহত কাম কৰিও ৱিকিলৈ অৱদান আগবঢ়াব পাৰি।

১০) মিছা:  ৱিকিপিডিয়াৰ সকলো কাম-কাজ চোৱা-চিতা কৰাৰ দায়িত্ব প্ৰশাসকসকলৰ।

সঁচা: অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াত সক্ৰিয় সদস্য সংখ্যা তেনেই সীমিত আৰু প্ৰশাসকৰ মাথোঁ কেইগৰাকীমান। প্ৰশাসকসকলে ৱিকিপিডিয়াত ধ্বংসাত্মক কাৰ্যকলাপ ৰোধ  আৰু অন্যান্য প্ৰশাসনিক কাম-কাজত চকু দিয়ে। কিন্তু যিকোনো দৰকাৰী বিষয়ত সহায় কৰাত প্ৰত্যেক ৱিকিপিডিয়ানৰ ভূমিকা গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু দৰকাৰী।

১১) 
মিছা:  ৱিকিপিডিয়াৰ সকলো ভুল মাৰাত্মক। এনে ভুল দেখা পালেই প্ৰশাসকসকলে বিহিত ব্যৱস্থা ল'ব লাগে। নহ'লে সচেতন ৰাইজে আইনী ব্যৱস্থা লোৱা উচিত।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়াৰ সকলো কাম যিহেতু অলেখ-অসংখ্য স্বেচ্ছাসেৱকে কৰে, তেনে কামত ভুল ৰৈ যোৱাটো স্বাভাৱিক। তেনে ভুল প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈকে ৱিকিত দিয়া যিকোনো তথ্যত সেই তথ্যৰ উৎসও যোগ দিয়াত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হয়। কিন্তু যিকোনো ভুল চকুত পৰিলে উপযুক্ত উৎস দি সেই ভুল শুদ্ধ কৰাৰ দায়িত্ব সকলো অসমীয়াৰ সমানে আছে। উদেশ্যপ্ৰাণোদিত বা বাৰম্বাৰ কৰা ভুলৰ বাহিৰে সকলো ভুলৰ বাবে মূল সম্পাদকক দোষাৰোপ কৰা বা অযথা বিতৰ্কক কৰাৰ সলনি যাৰ চকুত পৰে তেৱেঁই অনায়াসে শুদ্ধ কৰিব পাৰে।


১২) মিছা: অসমীয়া ৱিকিপিডিয়া সমৃদ্ধ কৰা বা প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰৰ দায়িত্ব কেৱল সক্ৰিয় ৱিকিমিডিয়ানৰ।

সঁচা: ৱিকিপিডিয়া কাৰো ব্যক্তিগত সম্পতি নহয়। অসমীয়া ৱিকিপিডিয়া হৈছে  ডিজিটেল পৃথিৱীত মাতৃভাষাটো প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ অসমীয়া ৰাইজৰ বাবে ৰাইজৰ দ্বাৰা চলাই নিয়া প্ৰকল্প। গতিকে এই প্ৰকল্পসমূহত বৰঙণি আগবঢ়াই, অনিচ্ছাকৃত ভুল সংশোধন কৰি বা অধিক তথ্য যোগ দি এই প্ৰকল্পসমূহ সমৃদ্ধ কৰাৰ দায়িত্বও প্ৰত্যেক অসমীয়াৰ সমানেই আছে।  

ৱিকিপিডিয়া সম্পৰ্কে আপুনি শুনা এনে আৰু কিবা ভুল ধাৰণা আছে নেকি? অনুগ্ৰহ কৰি আমাক জনাওক। সেই অনুসৰি এই তালিকাতো যোগ দিয়া হ'ব।




Thursday, 1 August 2024

ফাৰমানা (শেষ খণ্ড)

অৱশেষত সেই হেঁপাহৰ দিনটো পালেহি। আজি লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ বিয়া। ইতিমধ্যে সমগ্ৰ উত্তৰ আয়াৰলেণ্ডতে বৰদিনৰ উৎসৱমুখৰ পৰিৱেশ আহি পৰিছে। ঠায়ে ঠায়ে বৰদিনৰ বিশেষ বজাৰবোৰ আৰম্ভ হৈছে। ফাৰমানাৰ বাট-পথবোৰো বৰদিনৰ ৰংবিৰঙী লাইটৰ পোহৰেৰে উজ্বলি উঠিছে। এনিছকিলেন টাউনত আৰ্ণ নৈৰ পাৰতে এজোপা প্ৰকাণ্ড খ্ৰিষ্টমাছ ট্ৰী প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছে। তাৰ কাষতে থিয় দিছে বিৰাটাকায় ছাণ্টাৰ মূৰ্তিয়ে। ব্ৰেক্সিটৰ অনিশ্চয়তা ক্ষন্তেকৰ বাবে হ’লেও যেন তল পৰিছে। যোৱা মাহত ব্ৰিটেইনৰ নিৰ্বাচন হৈ গৈছে। প্ৰধানমন্ত্ৰী ব’ৰিছ জনছনে বিচৰাৰ দৰেই পুনৰ এবাৰ তেওঁৰ নেতৃত্ব আৰু কনজাৰভেটভ পাৰ্টিৰ ব্ৰেক্সিটৰ লক্ষ্যৰ প্ৰতি ৰাইজৰ সমৰ্থন প্ৰতিফলিত হ’ল। তাৰ লগে লগে সিদ্ধান্ত হ’ল ২০২০ চনৰ ৩১ জানুৱাৰীত ব্ৰিটেইনে ইউৰোপীয়ান ইউনিয়ন ত্যাগ কৰিব। বহু প্ৰশ্ন আৰু ক্ষোভ লৈও ব্ৰিটেইনৰ ৰাইজে সেই সময়সীমা মানি ল’বলৈ বাধ্য হৈছে। অন্তত: কি হ’ব-নহ’ব কৰি কটোৱা সেই চিৰন্তন অনিশ্চয়তাৰ সময়ছোৱা পাৰ হ’ল! গতিকে সকলো একাষৰীয়া কৰি থৈ মানুহবোৰ যেন এতিয়া বৰদিনৰ প্ৰস্তুতিত ব্যস্ত হৈ পৰিছে। বিয়াখনৰ বাবেও যেন ভাল সময় আহি পৰিল।

বিয়াৰ মূল পৰ্বৰ সময় আবেলি দুইবজা। সেয়ে তুলিকাই পুৱাতে চুলিখিনি সজাবলৈ হেয়াৰ ষ্টাইলিষ্টৰ ওচৰ পালেগৈ। চেলুনৰ সন্মুখতে তাইৰ বাবে ফিয়না ৰৈ আছিল। তুলিকাক দেখি তাই দৌৰি অহাদি আহি মাত লগালে,

‘হাই তুলিকা, খৱৰ এটা আছে!’ তাইৰ দুচকুত উত্তেজনাৰ চিকমিকনি। মুখখন যেন অন্য দিনাতকৈও প্ৰাণোচ্ছল।

ফিয়না যোৱা সপ্তাহত চ’নৰ সৈতে ৰ’থলিন দ্বীপলৈ গৈছিল। তাৰেই কথা কিজানি, তুলিকাই ভাৱিলে।

‘কোৱাচোন কি খৱৰ!’

ফিয়নাই উত্তৰত একো নকৈ হাঁহি ভৰা মুখেৰে নিজৰ বাওঁহাতখন আগবঢ়াই দিলে। তাইৰ অনামিকা আঙুলিত এটা আঙঠি। ফিয়নাৰ দৰেই অপৰাম্পগত আঙঠিটোও। ডিম্বাকাৰ সেউজীয়া বাখৰটোৰ ভিতৰত কিছুমান ডাঠ সেউজীয়া আকঁ-বাক। বাখৰটোৰ দুফালে দুখিলা কণমানি সোণালী পাত। প্ৰকৃতিৰ যেন এক অংশ হৈ পৰাৰ প্ৰচেষ্টা!

‘আহ! অভিনন্দন ফিয়না!’ তুলিকাই উলাহেৰে সাৱটি ধৰিলে তাইক। ‘ভালকৈ কোৱা ক’ত কেতিয়া কেনেকৈ?’

চেলুনৰ উজ্বল লাইট আৰু বিশাল আইনাৰ সন্মুখত দুয়ো ওচৰা-ওচৰিকৈ দুখ্ন চকীত বহিল। সিহঁতৰ চুলিৰ কেনে ৰূপ দিলে ভাল হ’ব তাকে লৈ বিতং আলোচনাৰ শেষত দুগৰাকী ষ্টাইলিষ্ট কামত ব্যস্ত হৈ পৰিল। এইবাৰ ফিয়নাই কৈ গ’ল, যোৱা সপ্তাহত তাই আৰু চ’ন উত্তৰ মহাসাগৰৰ মাজৰ ৰ’থলীন দ্বীপত আছিলগৈ। শেষৰ দিনা সিহঁতে সাগৰৰ পাৰে পাৰে হেঁপাহ পলুৱাই চাইকেল চলালে। বহুপৰ চাইকেল চলাই দুয়ো শেষত শিলৰ এক থিয় গঁৰাৰ পাৰত জিৰাবলৈ বহিল। তাৰে পৰাই সাগৰীয় চৰাইৰ খেলা চালে, ঘনে ঘনে সলনি হোৱা আকাশৰ ৰং চালে। এটা সময়ত চ’নে লগত লৈ অনা গীটাৰখন উলিয়ালে। ফিয়নাৰ মুখামুখিকৈ বহি লৈ ক’লে, নতুনকৈ এটা গান লিখিছে; তাকে ফিয়নাক গাই শুনাব খোজে। ফিয়নাই ঘাঁহনিত পেট পেলাই পৰি ৰোৱাৰ পৰা উঠি বহিল। চ’নে একান্ত মনেৰে গীটাৰত সুৰ জুৰিলে। চ’নৰ অন্য গানবোৰতকৈ যেন এইটো বহুত বেলেগ, শুনি শুনি তেনে ভাৱ এটাই ফিয়নাৰ মনত দোলা দি গ’ল। চ’নে প্ৰায়ে গীতৰ কথাতকৈ সুৰ আৰু বাদ্যত গুৰুত্ব দিয়ে। আচলতে চ’নে গোৱা প্ৰায়বোৰ গানেই সিহঁতৰ বেণ্ডৰে প’লে লিখা গানহে। কিন্তু এই গানটোৰ প্ৰতিটো শব্দ আৰু সেই শব্দই কঢ়িওৱা অনুভৱৰ মাজত সি ইমানেই আত্মমগ্ন হৈ পৰিল যে ফিয়নাৰ বিস্ময়ৰ সীমা নাথাকিল। গান নহয় যেন চ’নৰ বুকু ভেদি ওলোৱা এক আত্মকথা। চ’নে তাইলৈ চাই গানৰ মাজেৰেই ক’লে, ফিয়নাক লগ পোৱাৰ আগলৈকে সংগীতেই চ’নৰ জীৱন আছিল আৰু সংগী আছিল গীটাৰখন। ফিয়নাক লগ পোৱাৰে পৰা সেই গানৰ সুৰ আৰু ৰাগীয়ে চ’নৰ সন্মুখত এক নতুন ৰূপত ধৰা দিছেহি। অতদিনে গাই অহা ৰোমাণ্টিক গানবোৰৰ প্ৰতিটো শব্দ আৰু ছন্দ যেন এতিয়াহে জীপাল হৈ উঠিছে। ফিয়না নোহোৱা জীৱন এটা তেওঁ কল্পনাও কৰিব নোৱাৰা হৈ পৰিছে। এই সংগ আৰু সহমৰ্মিতা সদায়ে বিচাৰে তেওঁ। গানৰ শেষত গীটাৰখন একাষে থৈ চ’নে ক’লে, তেওঁ এই যাত্ৰা চিৰন্তন কৰিব খোজে। আজীৱন দুয়ো দুয়োৰে লগ দিয়াটো বিচাৰে। ফিয়নায়ো সেয়াই বিচাৰেনে?

কৈ কৈ যেন আকৌ এবাৰ ফিয়নাৰ দুচকু সজল হৈ উঠিল। ‘মোৰ এনে লাগি গ’ল যেন পৃথিৱীৰ সকলো সুখ আহি মোৰ চোতালতে ভিৰ কৰিছেহি! জীৱনত কেতিয়াও কাৰো স’তে এনেকৈ সুখী হ’ব পাৰিম বুলি ভৱা নাছিলোঁ জানা। আচলতে ৰোমাণ্টিক সম্পৰ্কতে মোৰ বিশ্বাস হেৰাই গৈছিল হয়তো!’

তুলিকা যেন কিছু আচৰিত হ’ল। ভাৱ হ’ল, সদায়ে দেখি অহা ফিয়নাৰ এই প্ৰাণোচ্ছল ৰূপৰ আঁৰতো যেন বহু নেদেখা-নজনা যন্ত্ৰণাৰ আঁচোৰ লুকাই আছে। হয়তো চ’নে সেই সকলোবোৰ ঠিকেই চিনিছে, বুজিছে আৰু হেঁপাহেৰে আঁকোৱালি লৈছে। ইজনে সিজনক প্ৰকৃত ৰূপত দেখা আৰু বুজাৰ পৰাইতো আৰম্ভ হয় ভালপোৱা!

তুলিকাই যেন পাৰিলে আকৌ এবাৰ ফিয়নাক গৈ সাৱটি ধৰিবগৈ! কিন্তু তাই ইতিমধ্যে ষ্টাইলিষ্ট চেলিনাৰ কবলত। তেওঁ বাওঁফালৰ চুলিখিনি পোনাই থকাত মূৰটো সোঁফালে একতীয়াকৈ ৰাখিয়ে তুলিকাই ক’লে, ‘আহ, ফিয়না। মই যে বহুত সুখী তোমালোকৰ বাবে! বিয়া কেতিয়াকৈ?’

‘নাই আমি বিয়া নাপাতো।’ ফিয়নাৰ সহজ উত্তৰ!

‘মানে?’ এইবাৰ তুলিকাৰ লগতে দুয়োৰে ষ্টাইলিষ্ট ল’ৰা আৰু চেলিনাই আশ্চৰ্য্যৰে ফিয়নালৈ চালে।

‘মানে আৰু কি! আমি নাভাৱোঁ যে আজীৱন বান্ধোন এটা কেৱল বিয়াৰ মাজেৰেহে হয়। এই যে সিদিনা দুয়ো দুয়োকে প্ৰতিশ্ৰুতি দিলোঁ সুখে-দুখে দুয়ো দুয়োৰে লগ দিম বুলি সেয়াই আমাৰ কাৰণে যথেষ্ট! আমি আইনী মতে কমন ল’ পাৰ্টনাৰ হ’ম। তাৰ বাহিৰে আকৌ বিয়া এখনৰ প্ৰয়োজন বুলি ভৱা নাই। পাৰ্টি এটা অৱশ্যে হ’ব।’

পাৰ্টিৰ নাম শুনিহে যেন ল’ৰা আৰু চেলিনাই একেলগে স্বস্তিৰ নিশ্বাস পেলালে! বিয়া নাপাতিলেও আইনীসন্মত ভাৱে কমন ল’ পাৰ্টনাৰ হিচাপে যুগ্ম জীৱন আৰম্ভ কৰিব পাৰি- এয়া তুলিকাৰ বাবে নতুন কথা। সম্পৰ্কৰ নতুন ৰূপৰেখা। কিন্তু তাই জানে, সহযাত্ৰাৰ স্বৰূপ আৰু গতি প্ৰত্যেকৰ বাবে ভিন্ন। সেয়া কেনে হোৱা উচিত তাৰো বিচাৰ কেৱল যাত্ৰিকে নিজেই কৰিব পাৰে- অন্য কোনোৱে নহয়।

এঘণ্টামানৰ ভিতৰতে ফিয়নাৰ কেঁকুৰা চুলিটাৰি পিছলৈ টানি নি এটা মনোমোহা খোপা হ’ল। তুলিকাৰ ফিৰফিৰিয়া চুলিখিনি মুঠি মুঠিকৈ পিছলৈ নি সোঁৰ পৰা বাওঁফাললৈ পথালিকৈ এডাল বেণী হ’ল। বেণীৰ প্ৰতিটো পাকৰ পৰা ওপৰৰ চুলিৰ মুঠিবোৰ দীঘলে দীঘলে তললৈ পৰি ৰ’ল। যেন পথালি বেণীডালে জলপ্ৰপাতৰ ঢলক বাধা দিয়াৰ ব্যৰ্থ চেষ্টা এটাহে কৰিলে।

‘এইটো ষ্টাইলক বৈ পৰা জলপ্ৰপাতৰ বেণী বুলি কয়!’ চেলিনাই ক’লে।

ল’ৰা আৰু চেলিনা দুয়োকে ধন্যবাদ দি তুলিকাহঁত ঘৰমুৱা হ’ল। ঘৰ পায়ে তুলিকাই বিয়াৰ বাবে সাজু হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিলে। আগতেই ঠিক কৰি থোৱা সাজজোৰ উলিয়াই পিন্ধিলে। মেৰুণ ৰঙৰ এটা ভৰি চুই থকা দীঘলীয়া এ-লাইন গাউন। সন্মুখৰ ফালে কঁকালৰ ওপৰৰ অংশত একেই ৰঙৰ লেইচৰ ফুল। কঁকালৰ অংশটো কেইবাটাও কোঁচেৰে টান মাৰি একেবাৰে খাপ খাই ধৰাকৈ চিলোৱা। কঁকালৰ তলৰ অংশত সোঁকাষে কোঁচবোৰ মুকলি হৈ এটা বৈ পৰা গাউন। শীতকালি যেতিয়া এইটোৱে উম দিব। তথাপি তাই মুগা ৰঙী ব্লেজাৰ এটাও গাত ল’লে। সাজজোৰৰ লগতে মিলাই এডাল মেৰুণ বাখৰ কটোৱা সোণালী ডিঙিৰ মণি, মেৰুণ ৰঙী হুপছ্‌ কাণফুলি আৰু বাওঁহাতত সোণালী ব্ৰেচলেট এডালো পিন্ধিলে। বহুদিনৰ মূৰত নিজকে এনেকৈ সজাই যেন তাইৰ মনটোও ৰঙীন হৈ পৰিল!

প্ৰসাধনত ব্যস্ত থাকোঁতেই ফোনৰ শব্দ শুনি তাই চালে। ৰায়ান!

‘হাই তুলিকা, পালোঁহি দেই! তুমি সাজুনে মই যাওঁ তোমাৰ কাষলৈ?’

‘নাই, তুমি তাতে ৰোৱা। মোৰ হৈছেই।’

বাওঁহাতেৰে সোণালী পাৰ্ছটো লৈ সোঁহাতেৰে গাউনটো ওপৰলৈ অলপ কোঁচাই তুলিকা নামি আহিল।

‘ইমান ধুনীয়া দেখাইছে তোমাক!’ তাইলৈ ৰায়ানে একেথৰে চাই থকা দেখি তুলিকাৰ গাল-মুখ ৰঙা পৰি গ’ল।

‘তোমাকো!’ ৰায়ানৰ দেহত গাঢ় নীলা চ্যুট এযোৰ। তাতে পাতল নীলা চাৰ্ট আৰু মেৰুণ ৰঙৰ পল্‌কা ডট থকা টাই এডাল। আজি চুলিখিনিও পনিটেইল কৰি নাৰাখি ৰায়ানে পিছফালে খোপাৰ দৰে বান্ধিছে।

‘টাইডাল তোমাৰ সৈতে মিলালোঁ, দেখিছা!’ ৰায়ানে তুলিকালৈ বুলি গাড়ীৰ দুৱাৰ খুলি দি হাঁহি হাঁহি ক’লে।

‘অঁ, সেইকাৰণেহে সিদিনা সুধিছিলা মইনো কি ৰঙৰ ড্ৰেছ পিন্ধিম বুলি!’

তুলিকাৰ হাঁহি উঠি গ’ল। ৰায়ান তাইতকৈ কিছু চৌখিনেই কিজানি! কেৱল ট্ৰেণ্ডি ফেশ্ব’ন বা ব্ৰেণ্ডৰ বস্তু পিন্ধিবলৈ বিচাৰি নুফুৰিলেও সি উপলক্ষ্য অনুসৰি পৰিপাটীকৈ সাজ-পাৰ কৰে আৰু নিজৰো যত্ন লয়। এতিয়া আকৌ ৰায়ানৰ নতুনকৈ চখ হৈছে তুলিকাৰ সৈতে কিবা নহয় কিবা এটা মিলাই পিন্ধি ভাল পায়। যেন এখোজ দুখোজকৈ তাইৰ সৈতে জীৱনৰ তাল আৰু লয় মিলাবলৈ অহৰহ প্ৰচেষ্টা। সেয়া দেখি ভিতৰি খুউব আমোদ পায় তাই।

‘কি ভাৱিছা ইমানকৈ?’ ৰায়ানে গাড়ী চলাই থকাৰ পৰাই তাইলৈ চাই মাত দিলে।

‘নাই!’ ৰায়ানে তাইৰ মুখৰ ভাষা পঢ়ি পেলাব বুলিয়ে যেন তাই সচেতন হ’ল। আচৰিত ধৰণৰ এক অন্তৰ্বোধ আছে ৰায়ানৰ- সেইবাবেইতো তাই নোকোৱা আৰু ক’ব নজনা বহু কথাই সি বুজি পোৱা হৈছে। তাৰ পৰা একোৱে লুকুৱাব নোৱাৰা হৈ গৈছে। ‘তোমাক কুইন ইউনিভাৰ্ছিটিৰ কথাটো কোৱাই হোৱা নাই!’ প্ৰসংগ সলাবলৈকে তাই ক’লে।

‘কি কথা?’

‘তাৰ অধ্যাপক এজনলৈ ইমেইল কৰিছিলোঁ তেওঁৰ গৱেষণা সম্পৰ্কে মোৰ আগ্ৰহ থকা বুলি জনাই। তেওঁৰ সৈতে কাম কৰাৰ কিবা সুযোগ পাম নেকি সেয়াও সুধিছিলোঁ!’

‘অৱশেষত লিখিলা যে! আজি কতদিন ইমেইল পঠাম পঠাম বুলি পাঙিহে আছিলা। উত্তৰ আহিল নেকি?’

‘কালি আহিল!’

‘কি! কি ক’লে তেওঁ?’ ৰায়ানে যেন উত্তেজনাখিনি ঢাকি ৰাখিব নোৱাৰিলে!

‘হেই ৰ’ৱা, একো হোৱা নাই। কৈছে, তেওঁ মোৰ আগ্ৰহ আৰু অভিজ্ঞতাৰ বিষয়ে ভালকৈ জানিব বিচাৰে। কেতিয়াবা বেলফাষ্টলৈ গ’লে ইউনিভাৰ্ছিটিতে লগ ধৰিবলৈ কৈছে।’ তুলিকাই যিমান পাৰি কথাটো লঘু কৰাৰ চেষ্টা কৰিলে। তাই ফাৰমানাৰ এই চাকৰি আৰু জীৱনৰ বিকল্প ভৱা নাই,বেলফাষ্টৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত গৱেষিকা হোৱাৰ সপোন দেখা নাই- এতিয়াও!

তাই একো নোকোৱাকৈয়ে যেন ৰায়ানে সেয়া বুজিলে। ক’লে, ‘চিন্তা নকৰিবা। তুমি বেলফাষ্টলৈ গ’লে ময়ো তাতে চাকৰি বিচাৰি ল’ম!’

তুলিকাই হাঁহি পেলালে। ইতিমধ্যে সিহঁতৰ গাড়ীখন লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ ঘৰৰ সন্মুখ পালেগৈ। বিয়াৰ উখল-মাখল দূৰৈৰ পৰাই সিহঁতৰ চকুত পৰিল।

‘এয়া তোমাৰ প্ৰথম পশ্চিমীয়া বিয়া, নহয়?’ ৰায়ানে সুধিলে।

বাটৰ দুকাষৰ ফাৰমানাৰ শাৰী শাৰী পথাৰবোৰৰ পৰা চকু আঁতৰাই আনি তুলিকাই ক’লে, ‘অঁ! প্ৰথম আইৰিছ বিয়াও!’

ষ্টিয়েৰিঙৰ পৰা বাওঁহাতখন আঁতৰাই আনি তুলিকাৰ দুহাতত থৈ ৰায়ানে ক’লে, ‘ভাল পাবা তুমি! আমাৰ বিয়াবোৰত খুউব স্ফূৰ্তি হয়!’



লিছা আৰু ডেনিয়েলে বিচৰাৰ দৰেই সিহঁতৰ ঘৰৰ চৌহদতে বিয়াৰ আয়োজন চলিছে। আইৰিছ শীতে সেই আয়োজনৰ উৎসাহ-উদ্দীপনা সেমেকাব পৰা নাই। কিমান অপেক্ষা আৰু আলোচনাৰ শেষত যে গীৰ্জাৰ সলনি এনেকৈ নিজৰ ঘৰতে বিয়াখনৰ আয়োজন হ’লগৈ! সিহঁতৰ কেথ’লিক আৰু প্ৰটেষ্টাণ্ট পৰিয়ালে নিজৰ ধৰ্মীয় গণ্ডী পাৰ হৈ কেৱল লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ বাবে এটা দিন একেলগে উদযাপন কৰিবলৈ মান্তি হ’ল! এনেকৈয়েতো ভলপোৱাই সহমৰ্মিতাৰ বাট কাটে, বিভেদৰ দেৱালবোৰ লাহে লাহে খহাই আনে- তুলিকাই ভাৱিলে।

লিছাৰ মামাকৰ ল’ৰা কেনে সিহঁতক আলহ-উলহকৈ আদৰি নিলে। কেনক তুলিকাই বেলিশ্বেন’নৰ ৰ’ৰি গেলাহাৰ উৎসৱতে লগ পোৱা। সেইনিশা সুৰা আৰু গানৰ ৰাগীত মতলীয়া হৈ ঘৰমুৱা হ’ব নোখোজা কেনৰ আজি ভিন্ন ৰূপ। কোট-টাই আৰু জেল সনা পৰিপাটী চুলিৰে কেনক আজি খুউব স্মাৰ্ট দেখাইছে।

‘হুৱাটছ্‌ দ্য ক্ৰেইক তুলিকা? লিছা আৰু ডেনিয়েল সাজু হৈ আছে। বিয়াৰ আনুষ্ঠানিক পৰ্ব এই অলপ পিছতে আৰম্ভ হ’ব। তোমালোক ড’মটোতে বহিব পাৰা। ৰিচেপশ্যন ‘বায়াৰ’ত হ’ব, জানাই নহয়!’ সিহঁতক আগবঢ়াই নি থাকোঁতে কেনে কৈ গ’ল।

কেনে কোৱা ড’ম বা গম্বুজ আৰু বায়াৰ দুয়োটাই ওচৰা-ওচৰিকৈ চৌহদতে আছে। লিছা-ডেনিয়েলৰ ঘৰুৱা পাব ‘দ্য বায়াৰ’ত সিহঁতৰ প্ৰায়ে আড্ডা বহে। গতিকে বায়াৰ তুলিকাৰ বাবে এক আপোন ঠাইৰ দৰে হৈ পৰিছে। কিন্তু তাই আজিহে গম্বুজৰ ভিতৰ সোমালে। ভিতৰ সোমায়ে তুলিকাৰ এক মায়াপুৰীত ভৰি দিয়া যেন ভাৱ হ’ল! বাহিৰৰ পৰা সৰু যেন দেখালেও যথেষ্ট আহল-বহল এই অৰ্ধগোলাকাৰ ঘৰটো। ডেনিয়েলে হেনো বহু মাহ খাঁটি এই ঘৰটো সাজি উলিয়াইছিল। স্বচ্ছ টাৰ্পেৰে আৱৰা গম্বুজটোৰ ত্ৰিভুজাকাৰ কাঠৰ ফ্ৰেমত বগা আৰু সেউজীয়া ফুলৰ সজ্জা। কোঠা এটাই। তাৰ মূল দুৱাৰৰ বিপৰীত মূৰত একেই সজ্জাৰে এটা খিলানৰ সৈতে অকণমান ওখকৈ মঞ্চৰ দৰে ঠাই। তাৰ সন্মুখত শাৰী শাৰী শুভ্ৰ কাঠৰ চকী। চকীবোৰৰ সোঁমাজেৰে মূল দুৱাৰৰ পৰা মঞ্চলৈ এটি বাট।

কেনে দেখুৱাই দিয়াৰ দৰে তুলিকা আৰু ৰায়ান সিহঁতৰ বাবে নিৰ্দিষ্টকৈ থোৱা চকীত বহিলগৈ। ক্ষন্তেক পিছতে তাই মাৰ্কক সেইফাললৈকে আগবাঢ়ি অহা দেখা পালে।

‘হাই তুলিকা! হাই ৰায়ান! হুৱাটছ্‌ দ্য ক্ৰেইক?’ মাৰ্কে পৰিচিত হাঁহিটোৰে মাত লগালে। মাৰ্কৰ দেহতো মুগাৰঙী চ্যুট। কেঁকুৰা চুলিখিনিক বাধ্য কৰোৱাৰ এক ষ্পষ্ট প্ৰচেষ্টাও! মাৰ্কৰ পিছে পিছে এগৰাকী কৃষ্ণাংগ মহিলা। ক’লা লকবোৰ ওপৰলৈ নি পকাই পকাই ঘুৰণীয়াকৈ বান্ধি ৰখা চুলিটাৰী আৰু পাতল নীলা চিফন গাউনটোৰে তেওঁক অপূৰ্ব সুন্দৰী দেখাইছে। তুলিকাৰ দৃষ্টি অনুসৰণ কৰিয়ে হ’বলা মাৰ্কে চিনাকি কৰি দিলে,

‘তুলিকা, এয়া ব্ৰিজেট। ব্ৰিজেট, এওঁলোক মোৰ সহকৰ্মী- নেচাৰৰে তুলিকা আৰু ফাৰমানা হেৰ’ল্ড কাকাতৰ সাংবাদিক ৰায়ান।’

আহ, তেনে ফিয়নাই কোৱা ব্ৰিজেট এয়াই- তুলিকাৰ মনত পৰিল। তেওঁলোকে হেনো শ্লাইগ’ৰ কোনোবা এটা পাবত লগ পাইছিল। প্ৰিমিয়াৰ লীগ ফুটবল চাবলৈ বুলি গৈ ওচৰা-ওচৰিকৈ বহিছিল দুয়ো। তেতিয়াৰ পৰাই তেওঁলোকৰ সৌহাৰ্দ্য।

‘আজি মিনলা নাই কাৰণেহে! নহ’লে যে লিছাৰ বিয়ালৈ আহিবলৈ তাইৰ বৰ হেঁপাহ আছিল।’ চকীখনত বহিয়ে মাৰ্কে ক’লে।

‘ক’ত আছে মিনলা?’ তুলিকা সুধিলে।

‘দুসপ্তাহ আগেয়েই আন্যাৰ লগত জাৰ্মানীলৈ গ’ল। এইবাৰ ককাক-আইতাকৰ লগত বৰদিন কটাব।’ মাৰ্কে মুখ খুলি নক’লেও তুলিকাই বুজি পালে, তেওঁ মিনলাৰ অনুপস্থিতি অনুভৱ কৰিছে। কিন্তু সেই অনুভৱ দেও দি মাৰ্কৰ চকুৱে-মুখে ফুটি উঠা সুখানুভূতিখিনি তাই ঠিকেই দেখিলে। তুলিকাৰ ভাল লাগি গ’ল। তাই যে অন্তৰ্কৰণেৰে বিচাৰে মাৰ্ক সুখী হোৱাটো।

ফিয়না আৰু চ’নো আহি সিহঁতৰ শাৰীটোতে বহিলহি। তাই দেখা পালে পিছৰ শাৰীত বহিছেহি পত্নীৰে সৈতে টম আৰু টমৰ কাষতে সৌৱা ডেৰেন। সকলো আজি সুসজ্জিত! আনকি ডেৰেনেও জধলা চুৱেটচাৰ্ট আৰু চিন’ পেণ্টটো এৰি চ্যুট এযোৰ পিন্ধি আহিছে। সকলোৱে ইজনে সিজনক হাত জোকাৰি সম্ভাষণ জনালে। ডেৰেনক দেখি তুলিকাই ভাৱিলে, পিছত সুবিধা পালে সুধিব নেকি লুকৰ সৈতে সম্পৰ্কৰ কথা? নাই থাকক! ডেৰেনে নিজে সিহঁতক ক’ব পৰাকৈ সহজ নোহোৱালৈকে তাই নোসোধে। ফিয়নাৰ পৰাই তাই জানে, এই ৰক্ষণশীল সমাজৰ বহু বাধাৰ শিকলিয়ে ডেৰেনক সংকোচিত কৰি ৰাখিছে। নিজৰ মতেই ডেৰেন আৰু লুক সুখী হওক- সেইটোহে গুৰুত্বপূৰ্ণ!

এনেতে টিলিঙাৰ শব্দত গম্বুজৰ ভিতৰৰ গুণগুণনি বন্ধ হ’ল। সকলোৱে শব্দৰ উৎসলৈ ঘুৰি চালে। দুৱাৰমুখত গোলাপী সাজেৰে এজনী কণমানি। ভায়’লিনৰ সুৰৰ লগে লগে খৰাহীৰ পৰা ফুল ছটিয়াই ছটিয়াই তাই সন্মুখৰ মঞ্চলৈ আগবাঢ়ি গ’ল।

‘বঢ়িয়া মেইভ!’ ফিয়নাই সুহুৰিয়াই দিলে। তাৰপিছত সিহঁত সকলোলৈ চাই তাই ক’লে, ‘এইজনী ডেনিয়েলৰ ভাগিন!’

তাৰপিছতে সোমাই আহিল ডেনিয়েল। সদায়ে দেখি অহা ডেনিয়েলৰ কি এক ভিন্ন ৰূপ! ওপৰত বগা চাৰ্টৰ সৈতে এটা ক’লা কোট। তলত প্লেইড স্কাৰ্টৰ দৰে গাঢ় সেউজীয়াত হালধীয়া আঁচ পৰা এটা কিল্ট। ভৰিত ক’লা জোতাৰে সৈতে আঠুঁলৈকে পৰা ক’লা মোজা। ডিঙিত ক’লা ব’ টাই।

‘সেয়া পৰম্পৰাগত কেল্টিক দৰাৰ সাজ!’ ৰায়ানে তাইক ফুচফুচাই ক’লে।

‘ইমান ধুনীয়া লাগিছে নহয়!’ তুলিকাই যেন কোনোমতেহে উত্তেজনাখিনি সামৰি থ’লে।

ডেনিয়েলৰ প্ৰায় লগে লগেই খোজ দি সোমাই আহিল মাক আৰু দেউতাক। মঞ্চলৈকে ডেনিয়েলক আগবঢ়াই দি তেওঁলোক দুয়ো সোঁফালৰ চকীৰ প্ৰথম শাৰীত বহিলগৈ। এইবাৰ চকীৰ পৰা লাহেকৈ মাৰ্ক উঠিল। তুলিকাই আচৰিত হৈ মাৰ্কলৈ চোৱা দেখি তেওঁ ক’লে,

‘লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ ইচ্ছা- পাদুৰীৰ সলনি ময়ে এই বিয়া সম্পন্ন কৰিব লাগে!’ তেওঁ চিৰাচৰিত গহীন খোজেৰে আগবাঢ়ি গৈ মঞ্চত ভৰি দিলেগৈ।

তুলিকা যেন কিছু আবেগিক হৈ পৰিল। পৰম্পৰা আৰু আধুনিকতাৰ এয়া কি যে এক অপূৰ্ব সমাহাৰ। এনেকৈয়েতো সমাজখন আগুৱায়। সময়ৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে পৰম্পৰাও সলনি হয়। কিন্তু সলনি নহয় শিপাডাল আৰু মানুহৰ মাজৰ এই বান্ধোন আৰু আন্তৰিকতাখিনি!

এইবাৰ ভায়’লিনৰ সুৰ খৰ হ’ল। সকলোৰে চকু নিবদ্ধ হ’লগৈ গম্বুজৰ দুৱাৰমুখত।

‘কইনা আহিব- কইনা আহিব এতিয়া!’ পিছৰ শাৰীৰ পৰা কণমানি এটিয়ে চিঞৰি উঠিল।

সেই কইনা, সকলোৰে আপোন লিছা আহি থিয় দিলেহি। তাইৰ দেহত এটা চুঁচৰি থকা শুভ্ৰ গাউন। সমগ্ৰ গাউনটোতে আইৰিছ লেচ- দ’কৈ কটা ডিঙি আৰু কান্ধৰ তলৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা শ্লিভেৰে ধুনীয়াকৈ খাপ খাই পৰা গাউনটো। তাই কঁকালৰ তললৈকে বৈ পৰা চুলিকোঁচা শাৰী শাৰী ক্ষীণ বেণীৰে উঠাই মূৰৰ সোঁফালে এটা প্ৰকাণ্ড খোপা বান্ধিছে। খোপাত সৰু সৰু কেইপাহমান বনৰীয়া ফুলৰ সজ্জা। সকলো মিলি অপূৰ্ব দেখাইছে লিছাক। তাই দুফালে দুয়োহাতেৰে মাক আৰু দেউতাকৰ দুবাহুত ধৰি লহে লাহে আগুৱাই আহিল। দেউতাকৰ আনখন হাতত এটা ফুলাম খৰাহীত অ’লিভ। লিছাৰ কিচ্‌কিচিয়া ক’লা মৰমলগা মেকুৰী । অ’লিভৰ ডিঙিতো এডাল বনৰীয়া ফুলৰ মালা!

সকলো মঞ্চত লগ হোৱাৰ পিছত মাৰ্কৰ লগে লগে লিছা আৰু ডেনিয়লে বিয়াৰ শপতবোৰ কৈ গ’ল। তাৰপিছতে মাৰ্কে ক’লে, ‘তোমোলোক দুয়োকে বিবাহিত বুলি ঘোষণা কৰিছোঁ!’

বাচ্‌ সিমানেই! আধাঘণ্টা নহওঁতেই বিয়াৰ মূল পৰ্ব শেষ! সুহুৰি আৰু হাত-চাপৰিৰ মাজেৰে লিছা আৰু ডেনিয়েলে বিয়াৰ তিনিখলপীয়া কেকটো কাটিবলৈ আগবাঢ়িল। তাৰমাজতে তুলিকাই ৰায়ানক নকৈ নোৱাৰিলে,

‘অসমত ইমান কম সময়তে বিয়া এখন হৈ যোৱাটো নাভুত-নাশ্ৰুত কথা জানা!’

‘কিয়, কিমান সময় লাগে অসমৰ বিয়াত?’

‘কমেও দুদিন। প্ৰথম দিনা জোৰোণ হয়- পিছদিনা মূল পৰ্ব!’

‘হয় নেকি! অসমৰ বিয়ানো কেনেকৈ হয় এদিন তুমি মোক ভালকৈ ক’ব লাগিব! আইৰিছ বিয়াৰ মূল পৰ্ব চমূ- তাৰ পিছৰ পাৰ্টিহে শেষ নোহোৱা ধৰণৰ!’ ৰায়ানে হোহোৱাই হাঁহি ক’লে।

সঁচাকৈ বায়াৰত বিয়াৰ খোৱা-বোৱাৰ লগে লগেই নাচ-গান আৰম্ভ হ’ল। চ’নৰ লগতে বেণ্ডৰ সকলোৱে একাষে বাদ্য-যন্ত্ৰ সকলো সাজু কৰি থৈছিলেই। সেই বাজনাৰ তালে তালে লিছা আৰু ডেনিয়েলে দৰা-কইনাৰ প্ৰথম নাচোন আৰম্ভ কৰিলে। প্লেটত আলুৰ চুপ, ষ্টেক আৰু আইৰিছ চ’ডা ব্ৰেড লৈ তুলিকা আৰু ৰায়ানে নাচ চাই চাই খাবলৈ বহিল। কিন্তু বহুতেই খাবলৈ এৰি লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ লগতে নাচোনত যোগ দিলেগৈ। লিছাই এইবাৰ দেউতাকৰ সৈতে নাচিবলৈ ল’লে। দুয়োৰে তালত তাল মিলাই কৰা নাচ আৰু মুখৰ হাঁহি দেখি তুলিকাৰ নিজৰ দেউতাকলৈ মনত পৰিল। কালি বহুদিনৰ মূৰত তাই দেউতাকৰ মেচেজ পাইছিল। দেউতাকে খৱৰ সুধিছিল। লগতে এখন ফটো- পিছচোতাললৈ যোৱা দুৱাখনৰ। সেই ক’লা দুৱাৰখনত নতুনকৈ আকাশ নীলা ৰং দিছে। দেউতাকে লিখিছিল, ‘মাৰে কৈছিল, তই হেনো বাৰে বাৰে এই দুৱাৰখনৰ সপোন দেখি থাক! চা- এতিয়াৰ পৰা আন্ধাৰতো দুৱাৰখন জিলিকি থাকিব।’

তুলিকাৰ দুচকুৰ কোণত দুটোপাল চকুপানীয়ে ভৰ কৰিলে। তাই জানে, লিছাৰ দেউতাকৰ দৰে তাইৰ নিজৰ দেউতাকে হয়তো কেতিয়াও তাইৰ প্ৰতি মৰম আৰু কৰুণা দেখুৱাব নোৱাৰে। লিছাৰ দৰে নিজৰ দেউতাকৰ সৈতে হয়তো কেতিয়াও তাইৰ এক আন্তৰিক বান্ধোন গঢ় নল’ব! হয়তো তুলিকাৰ দেউতাকে আজীৱন মনৰ দানৱবোৰৰ সৈতে যুঁজি থাকিব। তথাপিও এনেকুৱা একোটা মেচেজেৰে, সৰু সৰু কথা আৰু কামেৰে দেউতাকে যেন সেই চিৰন্তন বান্ধোন এৰি নিদিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছে। তাই সেইখিনিকে হেঁপাহেৰে হৃদয়ত সামৰি থ’ব।

বায়াৰত সিহঁতে খোৱা সামৰে মানে নাচোন টুংগত উঠিছে। তালৰ লগে লগে ভৰি মাৰি সকলোৱে একেলগে ঘুৰি ঘুৰি নাচিব ধৰিছে। সেই গান শেষ হোৱাৰ পিছতে তুলিকাক ভীষণ আচৰিত কৰি হঠাতে এটা চিনাকি সুৰ বাজি উঠিল! পলকতে ‘লাহে লাহে লাহে বান্ধৈ ঐ’ বুলি আৰম্ভ হ’ল জুবিন গাৰ্গৰ হুঁচৰি! তুলিকাৰ হতভম্ভ ৰূপ দেখি ৰায়ানে হাঁহি হাঁহি দুয়ো হাত ওপৰলৈ দাঙি ক’লে,

‘মই একো কৰা নাই দেই- এয়া চ’ন আৰু ফিয়’নাৰ প্লেন! বিহু নাচিব লাগিব বুলি লিছাই মোক মাত্ৰ সাৱধানবাণী এটাহে শুনাই থৈছিল ।’

ইতিমধ্যে চ’ন আৰু ফিয়নাই যোৱাবাৰ বিহুতে তুলিকাই দিয়া জাপি দুটা পিন্ধি লৈছে। সিহঁতৰ বিহুনাচৰ ঢং দেখি তুলিকাৰ হাঁহিটো ঔফুলীয়া হৈ পৰিল। ৰায়ানে হাতত ধৰি তাইক উঠাই নিলে নাচিবলৈ বুলি। কঁকাল ভাঙি ভাঙি সেই আইৰিছ বিয়াতে তাই প্ৰাণ ভৰি এপাক বিহু নাচিলে। ৰায়ানকো যি পাৰে শিকালে। যিমানেই নাচিলে সিমানেই ফাৰমানাৰ এই আপোনত্বই যেন মন ভৰাই আনিলে তাইৰ। ভাৱ হ’ল যেন, অতদিনে মুকলিকৈ উশাহ এটা ল’বলৈ বাধা দি থকা বুকুত হেঁচা মাৰি থোঁৱা গধুৰ শিলচটা আঁতৰি গৈছে৷ যেন হৃদয়ৰ ভিতৰে-বাহিৰে উজ্বল ৰ’দ এজাকে সকলো পোহৰাই পেলাইছে। 

এতিয়া যে তাই জী উঠাৰ সময়- জীৱনক দুয়ো হাতেৰে আকোঁৱালি লোৱাৰ সময়!


Tuesday, 9 July 2024

ফাৰমানা: খণ্ড ২৯

চিৰাচৰিতভাৱেই আজিও ন বজাৰ আগতেই তুলিকা অফিচ পালেহি। মূল দুৱাৰখন খুলি তাই বেগটো নিজৰ ডেস্কত থ’লে। তাৰপিছত খিৰিকীৰ ব্লাইণ্ডছবোৰ তুলি ফুলৰ টাববোৰত পানী দিলে। এনেতে পলে কোঠাটো মচি নি ‘ফাৰমানা হেৰল্ড’খন দি গ’লহি। ইচ্ছা নগ’লেও তুলিকাই মূখ্য বাতৰিকেইটা পঢ়িলে। বহু প্ৰতীক্ষা আৰু সংগ্ৰামৰ অন্তত ব্ৰিটেইন চৰকাৰ আৰু ইউৰোপীয়ান ইউনিয়ন ব্ৰেক্সিটৰ এক নতুন প্ৰত্যাহাৰ চুক্তিত একমত হৈছে। তাৰ লগতে আলোচনা হৈছে উত্তৰ আৰু ৰিপাব্লিক আয়াৰলেণ্ডৰ বাবে এক নতুন নীতিৰ বিষয়ে। এই সকলোখিনি কাৰ্যকৰী তোলাৰ বাবে ব্ৰেক্সিটৰ সময়সীমা এই বছৰৰ ৩০ অক্টোবৰৰ পৰা ২০২০ চনৰ ৩১ জানুৱাৰীলৈ পিছুৱাই দিয়া হৈছে। ব্ৰেক্সিট কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ প্ৰায় অধৈৰ্য হৈ পৰা ব্ৰিটেইনৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ব’ৰিছ জনছনে অনিচ্ছাস্বত্বেও এই সময়সীমা মানি ল’বলৈ বাধ্য হৈছে। প্ৰথম পৃষ্ঠা লুটিয়াই তাই কাকতখনৰ বাকীবোৰ পৃষ্ঠাতো ওপৰে ওপৰে চকু ফুৰালে। নিজৰ অজানিতেই ক’ৰবাত সংবাদদাতা হিচাপে ৰায়ানৰ নামটো দেখা পাই বুলিয়ে কিজানি! নাই- ক’তোৱে নাই! হয়তো ৰায়ান অন্য কামত ব্যস্ত। হয়তো সেই ঘটনাৰ পিছত ৰায়ান ফাৰমানা হেৰল্ডৰ সাংবাদিক হৈ ৰোৱা নাই।

মাৰ্ক আহিলে কফি কৰিব বুলি ভাৱি তাই এইবাৰ পোনেই কামত ধৰিলে। এইমাহৰ ভিতৰতে তুলিকাই পৰামৰ্শদাতা হিচাপে দায়িত্ব লোৱা আঠগৰাকী খেতিয়কৰ বাবে মেনেজপ্লেন প্লেন সাজু কৰি উলিয়াব লাগে। চৰকাৰৰ পৰিৱেশ সাপেক্ষ কৃষি আঁচনিৰ বাবে সেয়া জমা দিয়াটো বাধ্যতামূলক। ইতিমধ্যে তুলিকাই সকলোৰে খেতি-পথাৰত জৰীপ কৰি চৰাই-চিৰিকটি আৰু উদ্ভিদৰ বৈচিত্ৰতাৰ তথ্য সাজু কৰিছে। প্ৰত্যেকগৰাকী খেতিয়কৰ সৈতে চৰকাৰী আঁচনিৰ অধীনত বন্য জীৱ-জন্তুক সহায় কৰিবৰ বাবে কি কি কৰিব পাৰিব সেইখিনিও আলোচনা কৰিলে। এতিয়া সেই সকলো তথ্যৰ ভিত্তিত তাই অহা পাঁচবছৰৰ পৰিচালনাৰ বাবে পৰিকল্পনা ঠিক কৰি দিব লাগে। প্ৰতিজন খেতিয়কে প্ৰতিবছৰে কি কি কৰিব, কোনটো উপায়ৰ বাবে চৰকাৰে কেনেকৈ আৰু কিমান পুঁজি আগবঢ়াব- আহ, মাৰ্কে ঠিকেই কৈছিল! এইখিনি সামৰিবলৈ তাইৰ যথেষ্ট সময় আৰু কষ্টৰ দৰকাৰ হ’ব। কফি একাপৰ বৰ প্ৰয়োজন অনুভৱ কৰিলে তাই। সেয়ে এইবাৰ আৰু কাৰোলৈ বাট চাই নাথাকি পাকঘৰলৈ গৈ কেৱল নিজৰ বাবে ফ্ৰেন্স প্ৰেছটোত কফি কৰি আনিলেগৈ। উভতি আহি দেখে, লিছা বহিছেহি নিজৰ ডেস্কত।

‘হাই তুলিকা! হুৱাটছ দ্য ক্ৰেইক?’ স্বভাৱসুলভ হাঁহিটোৰে লিছাই মাত লগালে।

‘ভাল ভাল। তোমাৰ? ভাল যে তুমি আহিলা। আজি অফিচ একেবাৰে নিমাও মাও!’ তুলিকাই তাইলৈকো কফি একাপ বাকিলে।

‘অঁ, ডেৰেনে ইয়াৰে মহাবিদ্যালয় এখনত পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ পাঠ্যক্ৰম এটা শিকাবলৈ গাত লৈছে। ফিয়না হয়তো প্লেটিগ’লৈ গ’ল খেতিয়কক লগ কৰিবলৈ। মাৰ্ক আজি ছুটিত- মিনলাই ফাৰমানাৰ হৈ বাস্কেটবল খেলিছে হেনো। আজি বেলফাষ্টত বাস্কেটবল মেটচ্‌। মাৰ্ক আৰু আন্যা তাতে আছেগৈ কিজানি!’

লিছাই যে সকলোৰে কেনেকৈ ইমান খৱৰ ৰাখে তুলিকাই নাজানে। সেইবাবেই কিজানি তাই সকলোৰে ইমান প্ৰিয়। কফিৰ লগত মাৰ্কে আনি থোৱা মচমচীয়া ৰাইচ কেক টুকুৰাত কামোৰ মাৰি লিছাই আকৌ ক’লে,

‘ময়ো পিছে তোমাক লগ পাম বুলিহে আহিলোঁ। বেছি পৰ নাথাকোঁ। বেন বাৰ্টনৰ গৰুবোৰ নাৱেৰে লখ আৰ্ণ পাৰ কৰি নি আমাৰ ৰিজাৰ্ভৰ দ্বীপত চৰিবলৈ দিব লাগে। তুমি চোৱা-চিতা কৰা পথাৰবোৰৰ দৰেই আমাৰ ৰিজাৰ্ভতো ওখ বনবোৰে গোটেইখন ছাটি নধৰাকৈ ৰাখিবলৈ গৰু চৰোৱাৰ দৰকাৰ-জানাই নহয়। সেয়ে পিটাৰ আৰু মই বেনৰ লগত যাম –এই এঘণ্টা পিছতে ইনিছকিলিন ঘাটত দুয়োকে লগ কৰাৰ কথা। তোমাক এইখন দিবলৈহে অফিচত সোমালোঁ।’

লিছাই আগবঢ়াই দিয়া ফুলাম খামটো হাতত লৈ তুলিকাই খুলি চালে। লিছা আৰু ডেনিয়েলৰ দৰেই অমায়িক সিহঁতৰ বিয়াৰ নিমন্ত্ৰণী পত্ৰ! পোনেই সিহঁতৰ এখন যুগ্ম ফটো। শ্লাইগ’ৰ সুউচ্চ শিলাময় গৰা আৰু তাত ঠেকা খাই ছিটিকি পৰা সাগৰৰ ঢৌৰ সন্মুখত সিহঁতৰ হাঁহিভৰা চকু-মুখ। তাৰ তলতে সোণালী আখৰেৰে লিখা আছে- ডিচেম্বৰৰ ২১ তাৰিখে বিয়া, সিহঁতৰে ঘৰৰ চৌহদ ‘দ্য বায়াৰ’ত!

তুলিকাই উৎসাহেৰে কৈ পেলালে, ‘কিমান হেঁপাহৰ বিয়া এইখন, নহয় লিছা?’

লিছাই মিঠাকৈ হাঁহিলে। তাৰপিছত ক’লে, ‘আমি আজি বহুবছৰেই একেলগে আছোঁ- হেঁপাহৰ ঘৰ এখনো কৰি লৈছোঁ। বিয়াখন আমাৰ কাৰণে এটা উদযাপন মাত্ৰ! ডেনিয়েলৰ প্ৰটেষ্টাণ্ট আৰু মোৰ কেথ’লিক পৰিয়াল এক হোৱাৰ উদযাপন! দুয়োটা পৰিয়ালে মিলি বিয়াৰ ৰন্ধা-বঢ়া- সজোৱাৰ সকলো দায়িত্ব লৈছে বুজিছা।’

‘সেয়াইতো ডাঙৰ কথা!’ তুলিকাই আবেগেৰে ক’লে। তাই জানে, এই পশ্চিমীয়া দেশত বিয়াৰ অৰ্থ পূবতকৈ বহুত ভিন্ন। কিন্তু পৃথিৱীৰ যি প্ৰান্ততে নহওক একেইতো মানুহৰ সুখ-দুখ আৰু ভালপোৱা! একেই মানুহৰ সম্পৰ্কৰ ৰূপ আৰু গতি।

‘তুমি অকলে আহিবা নে প্লাছ ৱান আনিবা আগেয়ে জনাবা দেই- আয়োজনৰ কাৰণে আলহীৰ হিচাপ ভালকৈ লাগিব যে।’

লিছাৰ ইংগিত বুজিও নুবুজাৰ দৰে তুলিকাই ক’লে, ‘মই অকলেই বিয়ালৈ যাম- কোনো প্লাছ ৱান নাই!’

‘কিয়….’ সুধিব খুজিও যেন লিছা ৰৈ গ’ল।

তাইৰ অসহজ ৰূপটো দেখি তুলিকাই নিজেই উপযাচি ক’লে, ‘লণ্ডনৰ পৰা উভতি অহাৰে পৰা মই ৰায়ানক লগ কৰা নাই। কৰিব খোজা নাই। তুমি জানাই, লণ্ডনত কেনে এক জটিল সময় পাৰ কৰি আহিলোঁ। এটা সম্পৰ্ক শেষ কৰিয়ে অন্য এটালৈ দেও দিবলৈ মোৰ ইচ্ছা বা সাৰ্মথ্য এটাও নাই, লিছা।’

লিছাই একো নকৈ মাথোঁ মূৰ দুপিয়ালে। আজি প্ৰায় দুসপ্তাহ হৈ গ’ল তুলিকা লণ্ডনৰ পৰা উভতি অহা। পিছৰ ছুটিৰ দিনকেইটা এপাৰ্টমেণ্টতে সোমাই থাকিল- একোকে কৰাৰ, ক’লৈকো যোৱাৰ ইচ্ছা নহ’ল। খৱৰ ল’বলৈ আহি লিছা আৰু ফিয়নাইহে সিদিনা কৈছিল, তাই যোৱাৰ দুদিন পিছতে ৰায়ানে ফাৰমানা আহি পাই বলিয়াৰ দৰে তাইক বিচাৰি ফুৰিছিল। মাৰ্কক লগ কৰিছিলগৈ হেনো। কৈছিল, তুলিকাই ভুল বুজিছে- সি আই আৰ এ-ৰ সদস্য নহয়! সকলোৱে ঘুনুক ঘানাককৈ কথাবোৰ শুনিছিল। মাথোঁ শুনিব খোজা নাছিল তুলিকাই।

লিছা লখ আৰ্ণলৈ ৰাওনা হোৱাৰ পিছত তুলিকাই মনৰ পৰা সেই কথাবোৰ আঁতৰাই কামত মনোযোগ দিয়াৰ চেষ্টা কৰিলে। পৰিকল্পনাবোৰৰ কামখিনি দিনটোলৈ সামৰি তাই ফাৰমানাৰ খেতিয়কৰ বাবে মাহেকীয়া পত্ৰিকাখন সাজু কৰাত লাগিল। পত্ৰিকাত মাহটোৰ ভালেমান খৱৰ- খেতিয়কৰ পথাৰতে মুঠ সাতযোৰা কাৰলিউ চৰায়ে বাহ সাজি পোৱালী ডাঙৰ কৰিলে। নেচাৰৰ কৰ্মীয়ে সিহঁতৰ ঠেঙত আঙঠি পিন্ধাই উৰিব পৰা হোৱালৈকে প্ৰতিদিনে পৰ্য্যবেক্ষণ কৰিছে। তাৰোপৰি এইবাৰ চৰাইৰ বছৰেকীয়া জৰীপত ধৰা পৰিছে, যোৱা পাঁচটা বছৰৰ তুলনাত ফাৰমানাত জলচৰ চৰাইৰ সংখ্যা বাঢ়িছে। পৰিৱেশ সাপেক্ষ আঁচনিৰ অধীনত খেতি-পথাৰৰ এনে সফলতাৰ বাবে তাই সকলো খেতিয়কক উদেশ্যি এটা শুভেচ্ছা বাৰ্তাও সাজু কৰিলে।

এনেতে ফোনত মিহি সুৰটো বাজি উঠিল। লগতে স্ক্ৰীণত ভাঁহি উঠিল মেগানৰ কৈশোৰ কোমল মুখ।

‘হেল্ল’, মেগান! হুৱাটছ্‌ দ্য ক্ৰেইক?’

‘হাই তুলিকা! তোমাক এটা ভাল খৱৰ দিবলৈ ফোন কৰিলোঁ!’ মেগানৰ উচ্ছল মাতটোৱে তুলিকাকো উত্তেজিত কৰি পেলালে।

‘মই যুৱ খেতিয়কৰ স্ক’লাৰশ্বিপ পাইছোঁ! অহামাহৰ পৰাই অ’মাৰ কৃষি মহাবিদ্যালয়ত আমাৰ ট্ৰেইনিং আৰম্ভ হ’ব।’

আহ- এই খৱৰটোৰ কাৰণেই তুলিকাই যে ইমানদিনে বাট চাই আছিল! সুখী হৈ পৰিল তাই। মনত পৰিল হস্পিতেলৰ পৰা গৈ দুয়ো মিলি আবেদনখন পূৰোৱা সেই সন্ধিয়াটোৰ কথা!

‘অভিনন্দন মেগান! ইমান ভাল খৱৰ এটা দিলা!’

‘ধন্যবাদ! দেউতাই কৈছে, এইবাৰ ট্ৰেইনিং লৈ আহি খেতিৰ সকলো কাম ময়ে চাব পাৰিম। দেউতাই হেনো খেতি-বাতিৰ পৰা অৱসৰ ল’ব।’

‘কেনে আছে জন?’ তুলিকাৰ মনত ভাঁহি উঠিল, খঙত ৰঙা পৰা মুখেৰে জন মেকভিটিৰ চেহেৰাটো।

‘আগতকৈ ভাল, বহুত শান্ত! অ’ৰলাই কোৱা থেৰাপিষ্ট গৰাকীৰ ওচৰলৈ এতিয়া নিয়মীয়াকৈ যাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। সেইবোৰ মোক বিশেষ একো নকয় কিন্তু দেউতাৰ খং আগতকৈ যে কমিছে, সেয়া মই নিজেই মন কৰিছোঁ।’ মেগানে একেই উৎসাহেৰে ক’লে।

সন্তুষ্টিৰে ভৰি পৰিল তুলিকাৰ মন। তাই অ’ৰলাক দি অহা থেৰাপিষ্ট মিচেলৰ বিজনেছ কাৰ্ডখন তেওঁ জনক ঠিকেই দিলেগৈ তেনে। মেগানৰ লগত কথা সামৰি তুলিকাই সেই বাতৰিটোও পত্ৰিকাখনত যোগ দিলে। তাইৰ আশা, মেগানৰ দৰেই ফাৰমানাৰ অন্য বহুতো কিশোৰ-কিশোৰী আগবাঢ়ি আহিব। বৈজ্ঞানিক প্ৰশিক্ষণ লৈ ফাৰমানাৰ কৃষি আৰু প্ৰকৃতিৰ হকে নতুন প্ৰজন্মটোৱে কাম কৰি যাব।

অফিচৰ কাম সামৰি তাই গাড়ী লৈ এনিছকিলেন টাউনলৈ বুলি ওলাল। সেই বাটৰ দুয়োকাষে অ’ক গছৰ শাৰীবোৰত সোণালী শৰতৰ বতৰা। অৱশ্যে এতিয়াও বনৰীয়া ফুলৰ ৰং মৰহা নাই। ঘাঁহনিৰ মাজে মাজে মূৰ দাঙি ৰৈ আছে ফায়াৰ ৱিডৰ বেঙুনীয়া আৰু গোলাপী ফুলবোৰ। দিনবোৰো লাহে লাহে চুটি হৈ আহিছে। ফাৰমানাৰ বতৰ আগতকৈও ঘনাই সলনি হ’বলৈ লৈছে। একেদিনাই ৰ’দ-বৰষুণ-বতাহে জোকাৰি যোৱা সময় এয়া। তথাপি প্ৰতিটো ঋতুতে ফাৰমানাখন যে ইমান অপৰূপা- ইমান মনোমোহা! মিচেলৰ কথা সুঁৱৰিলে তুলিকাই, এই অপূব মুহূৰ্তটোৱে তাইৰ বৰ্তমান, এই বৰ্তমানেই তাইৰ জীৱন। বাটৰ দুয়োকাষৰ শোভাখিনি তাই হেঁপাহেৰে হৃদয়লৈ টানি নিলে।



দহমিনিটমানৰ পিছতে ফাৰমানাৰ কাউণ্টিৰ ৰাজহুৱা গ্ৰন্থাগাৰত তুলিকাৰ মিনি কুপাৰখন ৰ’লহি। গ্ৰন্থাগাৰলৈ সোমায়ে তাইৰ প্ৰিয় দৃশ্য এটা চকুত পৰিল। মূল কোঠাৰ প্ৰকাণ্ড দেৱালখনতে ইমূৰ-সিমূৰ জুৰি এক ডিজিটেল পৰ্দা। তাত আইৰিছ সাগৰৰ নীলিম পানী আৰু পানীৰ তলৰ জগতখনৰ এক জীৱন্ত ৰূপ। পানীত ইফাল-সিফাল কৰিছে সৰু-বৰ মাছৰ জাকে। কত কি ৰং আৰু আকৃতি সিহঁতৰ! তাৰ উপৰি কাছ, ডলফিন, অক্টোপাছ, জেলীফিছ, ষ্টাৰফিছ, ৰে’ আদি অলেখ অসংখ্য সাগৰীয় জীৱ। সৰু ল’ৰা-ছোৱালীবোৰে পানীত চৰি ফুৰা ইটো সিটো প্ৰাণীৰ গাত হাত দিয়াৰ চেষ্টা কৰিছে। য’তেই হাত পৰিছে, তাতেই সেই প্ৰাণীবিধৰ নাম আৰু অন্যান্য তথ্য স্ক্ৰীণত জিলিকি উঠিছে। মানুহক সাগৰ তলিৰ এই অপূৰ্ব পৃথিৱীখনৰ প্ৰতি আগ্ৰহী কৰি তোলাৰ কি যে এক অভিনৱ উপায়! কিছু পৰ থৰ লাগি সেই খেলাকে চাই থাকি এটা সময়ত তুলিকাই ভিতৰলৈ খোজ দিলে। কম্পিউটাৰৰ সৈতে শাৰী শাৰী টেবুল-চকী থকা অংশটো পাৰ হৈ তাই পোনেই ‘বিজ্ঞান’ বিভাগটোলৈ গ’ল। তাৰ শাৰী শাৰী কিতাপৰ খাপবোৰৰ পৰা পৰিৱেশ বিজ্ঞান অংশটো বিচাৰি উলিয়ালে। কি বিচাৰিছে ঠিক নভৱাকৈয়ে তাই এফালৰ পৰা কিতাপবোৰত চকু ফুৰাই গ’ল।

যোৱা সপ্তাহত তাই মিচেলৰ ওচৰলৈ গৈছিল। মিচেলে সচৰাচৰ সোধাৰ দৰেই ভাল-বেয়াৰ খৱৰ লৈ কৈছিল, ‘তুমি নিজৰ কাৰণে কি কৰিব খোজা, তুলিকা?’

‘মোৰ কাৰণে?’ তুলিকা যেন থতমত খাই গৈছিল।

‘অঁ, এই ধৰা যেনেকৈ তুমি আকৌ দৌৰিবলৈ ল’লা, ফিটনেছৰ প্ৰতি আগৰ আগ্ৰহ ঘুৰাই আনিলা- তেনেকৈ কেৰিয়াৰৰ ক্ষেত্ৰত তোমাৰ তেনে কিবা বিশেষ আগ্ৰহ আছেনে? নে এতিয়াৰ চাকৰিকে গোটেই জীৱন কৰিবলৈ ভাল পাবা?’

তুলিকাই যেন ভাৱিব লগাত পৰিল। আগতে হয়তো বিশেষ চিন্তা নকৰাকৈয়ে সমাজ আৰু পৰিয়ালৰ আশা অনুসৰি পঢ়া-শুনা শেষ কৰিলে। ইয়ালৈ আহিহে প্ৰকৃতি সংৰক্ষণত এনেদৰে আগ্ৰহী হৈ পৰিল। কিন্তু এইখিনি সময়তো কেতিয়াও ভৱাই নাই তাই নিজে কিবা এটা বিচাৰিও ল’ব পাৰে বুলি।

‘এতিয়াৰ চাকৰিয়ে যিমান শিকাইছে, যিমানখিনি জীৱনবোধ আনি দিছে- সেয়া অন্য একোৱে আজিলৈকে মোক দিয়া নাই। গতিকে এই চাকৰিত মই সুখী। কিন্তু আজীৱন কৰিব পাৰিম নে নোৱাৰিম, সেয়া যে মোৰ নিয়ন্ত্ৰণত নাই! নেচাৰৰ পুনৰ্সংগঠনে আমাক সকলোকে উপলব্ধি কৰাই দিলে কথাবোৰ কিমান সোনকালে সলনি হৈ যাব পাৰে।’

‘তেনে?’ মিচেলে যেন তুলিকাৰ উপলব্ধিখিনিক এটা গতি দিবলৈ চেষ্টা কৰিলে।

‘মই অসমত পৰিৱেশ বিজ্ঞানত মাষ্টাৰ্চ কৰিছিলোঁ। তাৰে প্ৰকল্প আছিল, অসমৰ হাতী আৰু মানুহৰ সংঘাত। অসমত হাতীৰ বাসস্থান কিয় আৰু কেনেকৈ সলনি হৈছে সেয়া বুজিবলৈ কিতাপ আৰু গৱেষণা পত্ৰ খুঁচৰিছিলোঁ। স্থানীয় লোকে বনৰীয়া হাতীৰ জাকৰ সৈতে কেনেকৈ সহাৱস্থান কৰিছে জানিবলৈ বহুতো খেতিয়কৰ সাক্ষাৎকাৰ লৈছিলোঁগৈ। তেনেকৈ সঘনাই সংঘাত হোৱা ঠাইবোৰতো ক্ষেত্ৰ অধ্যয়ন কৰিছিলোঁগৈ। এই যে নিজৰ কৌতুহল উপজা বা আগ্ৰহ থকা বিষয় এটাৰ বৈজ্ঞানিক গৱেষণা কৰা গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটো- তাৰ এটা অংশ হৈ মোৰ ভাল লাগিছিল। অহৰহ তেনে চিন্তাবোৰে মন আন্দোলিত কৰি ৰাখিছিল। তেতিয়াই ভাৱিছিলোঁ এই পৃথিৱীৰ মাটিকালিৰ তুলনাত সংৰক্ষিত বনাঞ্চল তেনেই নগণ্য। অথচ প্ৰকৃতি সংৰক্ষণৰ কথা ক’লে আমি কেৱল সেই প্ৰাকৃতিক অঞ্চলবোৰৰ কথা ভাৱোঁ। প্ৰকৃতি কেৱল সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত নহয় সকলোতে সংৰক্ষণ কৰাৰ দৰকাৰ। মানুহৰ সৈতে প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্ক ওত:প্ৰোত। গতিকে এই সম্পৰ্কটো বুজাৰ আৰু আগতকৈও শক্তিশালী কৰাৰ দৰকাৰ। যোৱা এটা বছৰে ফাৰমানাৰ খেতিয়কৰ লগত কাম কৰি মোৰ এই বিশ্বাসটো আগতকৈও দৃঢ় হৈছে। কেতিয়াবা হেঁপাহ হয়, এনে বিষয় এটাৰ ওপৰত গৱেষণা কৰিবলৈ, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সেই সাধনাৰ দিনবোৰ ঘুৰাই পাবলৈ।’

‘এতিয়াওতো পাৰা? এতিয়াও তেনে কিবা এটা কৰাত তোমাক কোনে বাধা দিছে?’

তুলিকাই ভৱিলে, সঁচাইতো। কোনে বাধা দিছে তাইক?

‘কিন্তু কেনেকৈ ক’ত আৰম্ভ কৰিম?’ মনৰ প্ৰশ্নটো মুখ ফুটাই সুধিলে তাই।

‘সেয়াও তুমিয়ে জানিবা, নহয় জানো? মিচেলে হাঁহি মাৰি কৈছিল।

মিচেলৰ সেই হাঁহিৰ অৰ্থ তুলিকাই ঠিকেই বুজিছিল। তেওঁ প্ৰায়ে কয়, মানুহৰ সকলো প্ৰশ্নৰ সমিধান নিজৰ মাজতে লুকাই থাকে। হৃদয়ৰ নিভৃত কোণত সাৰে থাকে সকলো সমস্যাৰে মোকামিলা কৰিব পৰা অন্তৰ্শক্তি। মাথোঁ সেয়া বিচাৰিবলৈ জানিব লাগে। সেই বাটেৰে আগবাঢ়িবলৈ কিছুমান সঁজুলি লাগে- য’ত মিচেলে সহায় কৰিব পাৰে। আজি ছমাহে মিচেলৰ লগত সময় কটাই তুলিকাই সেয়া বুজা হৈছে। সেইবাবেই আজি তাই অফিচৰ পৰা বাহিৰে বাহিৰে ফাৰমানাৰ গ্ৰন্থাগাৰ ওলাইছেহি।

নামবোৰ চায়ে আগ্ৰহ ওপজা কেইবাখনো কিতাপ তুলিকাই খাপৰ পৰা উলিয়াই আনিলে। একোণত দেখা পালে, পাতল সেউজীয়া চোফাৰ সন্মুখত কাঠৰ কফিটেবুল এখন। সেইখিনিত মানুহ তেনেকৈ নাই। তাতে কিতাপকেইখন থৈ তুলিকাই এখন এখনকৈ পাত লুটিয়াই গ’ল। যিমানেই পঢ়িলে সিমানেই যেন মনলৈ এক নতুন উদ্যম আহি পৰিল! মিচেলৰ লগত পাতোঁতে ক’ত কেনেকৈ তেনে গৱেষণা কৰিব তাৰ চিন্তাই তাইক উজুটি খোৱাইছিল। এইবাৰ পিছে তাৰ সলনি ভাৱ হ’ল, কি হ’ব তাইৰ গৱেষণাৰ বিষয়? কোন ঠাইত কেনে তথ্য গোটালে তাইৰ গৱেষণাৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ পাব? কিমান সময় সেই কিতাপবোৰৰ মাজতে ডুব গৈ আছিল ক’ব নোৱাৰে- এনেতে কাৰোৱাৰ মাতত তুলিকা উচপ খাই উঠিল।

‘তুলিকা!?’

মূৰ তুলি চাই দেখে তাইৰ নিচেই কাষতে সেয়া থিয় দি আছে ৰায়ান। সেই একেই নীলিম দুচকু, ফিৰ্‌ফিৰিয়া মুগা চুলিৰ পনিটেইল। তাৰ লগে লগে তাইড় হৃদয়ত সেই একেই উখল মাখল! কিয়? কিয়?

‘তুলিকা, তুমি ইয়াত?’

‘হাই ৰায়ান! কিতাপ দুখনমান বিচাৰি আহিছিলোঁ। তুমি?’ তুলিকাই সহজ হ’বৰ আপ্ৰাণ চেষ্টা কৰি ক’লে।

ৰায়ানে সেই সকলো কৃত্ৰিমতা আওকাণ কৰি তাইৰ কাষতে বহি পৰিল। তাৰপিছত লাহেকৈ তাইৰ সোঁহাতখনত ধৰি ক’লে,

‘কিমান ব্যাকুল হৈ তোমাক বিচাৰি ফুৰিছোঁ তুমি নুবুজিবা তুলিকা! মোৰ সৈতে এবাৰ কথাও পাতিব নোখোজা তুমি?’

তুলিকাই তলমূৰ কৰিলে। চকুলো ভৰি আহিব খুজিলে তাইৰ। ৰায়ানো আবেগিক হৈ পৰিল।

‘তোমাক লগ কৰাৰ মানসিক প্ৰস্তুতি নাছিল, ৰায়ান!’ তাই ক’লে।

‘তোমাৰ লগত বহুত কথা আছে! আজি তুমি শুনিবই লাগিব। প্লিজ না নকৰিবা।’

তুলিকাই অলপ বিব্ৰত হৈ ইফালে-সিফালে চালে। তাৰপিছত ক’লে, ‘ঠিক আছে দিয়া। কিন্তু বাহিৰলৈ যাওঁ নেকি?’

ৰায়ানে মূৰ দুপিয়ালে। তুলিকাই উলিয়াই অনা কিতাপ কেইখনৰ পৰা এখন বাচি লৈ মেচিনতে চেক আউট কৰিলেগৈ। তাৰপিছত দুয়ো ওলাই আহিল আৰ্ণ নৈৰ পাৰলৈ। আৰ্ণ নৈত তেতিয়া এজাক গাল চৰাইৰ জলকেলি চলিছে। পানীৰ ওপৰেৰে উৰি উৰি ভুটুংকৈ সিহঁতে চোঁ মাৰি মাছ ধৰি নিছে। দূৰৈত নৈৰ বুকুত দুখন কমলা ৰঙী কায়াক। আজিৰ আৰ্ণ নৈ যেন খুবেই শান্ত। সেই পৰিৱেশটোৱে তুলিকাকো যথেষ্ট শান্ত কৰিলে। পাৰৰ ঘাঁহনিতে দুয়ো বহি পৰিল।

‘কোৱা কি ক’ব খুজিছা?

‘মই আই আৰ এ-ৰ সদস্য নহয়- সন্ত্ৰাসবাদীতো নহয়েই!’ ৰায়ানে কোনো অৱতাৰণা নোহোৱাকৈ ক’লে।

‘লিছাই কৈছে মোক!’ তুলিকাই এইখিনি কথা ইতিমধ্যে গম পাইছে। কিন্তু জনা নাই তেনে কেনেকৈ ফাৰমানা আৰু অ’মাৰ বিস্ফোৰণৰ লগত ৰায়ান জড়িত হৈ পৰিল। ৰায়ানে তাইৰ মনৰ ভাৱ বুজিয়ে কিজানি ক’লে,

‘বিস্ফোৰণৰ লগত মোৰ নাম জড়িত হৈ পৰাৰ কাহিনী দীঘলীয়া। লগতে গোপনীয়ও। সেইবাবেই সিদিনা ফোনত ক’ব পৰা নাছিলোঁ। ভাৱিছিলোঁ পুলিচৰ কব্জাৰ পৰা মুকলি হৈ আহিয়ে তোমাক সকলো খুলি ক’ম। কিন্তু তাৰ আগতেই তুমি…………’

ৰায়ানৰ মাতটো ভাঙিব খুজিলে। তুলিকা যেন জ্বলি থকা মম এডালৰ দৰে গলিবলৈ ধৰিলে। আজি ইমান দিনৰ মূৰত লগ পাইছে। অতদিনে কোনো কথাই মুকলিকৈ আলোচনা কৰাৰ সলনি তাই আঁতৰি ফুৰিলে। আৰু আজিও যেন ভাল-বেয়া একো খৱৰ নলৈ পোনেই তাক জেৰা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে!

‘বেয়া নাপাবা ৰায়ান! যোৱা কেইটামান সপ্তাহ মোৰো বৰ বেয়াকৈ গ’ল। সেইকাৰণেই অলপ দিন নিজাকৈ দৰকাৰ হৈছিল।’

‘মই জানো! লিছাই মোক সকলো কৈছে!’ ৰায়ানে ক’লে, ‘কিন্তু তোমাক যে কথখিনি মুকলিকৈ নোকোৱালৈকে মই শান্তিৰে থাকিব নোৱাৰোঁ। সেইবাবেই এনেদৰে ব্যাকুল হৈ তোমাক বিচাৰি আছিলোঁ।’

মান-অভিমানৰ ভেঁটা ভঙাৰ লগে লগেই যেন সিহঁতৰ কথাৰ শেষ নোহোৱা হ’ল। ৰায়ানে ক’লে, ডেৰীৰ ৰায়তত সহকৰ্মী চেৰাৰ মৃত্যু হোৱাৰ পিছৰে পৰা সি আই আৰ এ-ৰ কাৰ্যকলাপৰ অনুসন্ধানত লাগি পৰিল। ৰাজনৈতিক সংবাদদাতা হিচাপে ফাৰমানা হেৰল্ডৰ পৰাই সেই প্ৰকল্পটো পালে। কিন্তু একে কাৰণতেই ৰায়ানে সকলো তথ্য পৰম সাৱধানে আৰু সংগোপনে সংগ্ৰহ কৰিব লগাত পৰিল। আই আৰ এ-ৰ কেইবাখনো গোপনীয় সভাত আনকি ছদ্মবেশেৰে যোগ দিলে। সেইবাবেই বোমা বিস্ফোৰণৰ সময়ত স্বয়ং পুলিচেও জনা নাছিল ৰায়ান প্ৰকৃততে সাংবাদিকহে বুলি। সেয়ে দুয়ো ঠাইতে সেই সময়ত উপস্থিতিৰ সম্ভেদ পাই আটক কৰি নিছিল। পিছত ফাৰমানা হেৰল্ড কাকতে যুক্তি-প্ৰমাণ দিয়াতহে মুকলি কৰি দিলে।

‘কিন্তু ৰাজনৈতিক সাংবাদিকতা মোৰ দ্বাৰা নহয় আৰু তুলিকা! ইমান ক্ষোভ-হতাশা আৰু হিংসা মোৰ নিজৰ বাবেই বোজা হৈ পৰে প্ৰায়ে। বিস্ফোৰণৰ ঘটনাটোৱেই দেখুৱালে সেই পৃথিৱীখনে মোৰ ব্যক্তিগত সুখ-শান্তি পলকতে আঁজুৰি লৈ যাব পাৰে। কিছুদিন যুৱপ্ৰজন্মৰ ভাল বাতৰি লিখিম বুলি ভাৱিছোঁ। সেইকাৰণেই আজি গ্ৰন্থাগাৰলৈ আহিছিলোঁ!’

তুলিকাই স্বস্তিৰ নিশ্বাস পেলালে। কত যে কি দুৰ্ভাৱনা আহি পৰিছিল তাইৰ মনলৈ! কিছু অপৰাধবোধো কৰিলে, বিপদৰ সময়ত ৰায়ানৰ কাষত থাকিব নোৱাৰাৰ বাবে।

‘সন্ত্ৰাসবাদ আৰু স্বাধীনতা যুঁজৰ সৈতে মোৰ নিজৰো ওচৰ সম্পৰ্ক আছে, ৰায়ান। এদিন তোমাক তাৰো কাহিনী ক’ম। সেইবাবেই মই ইমান বিহ্বল হৈ পৰিছিলোঁ। তোমাৰ কোনো কথাই সুস্থিৰে শুনিব নোৱাৰা হৈ পৰিছিলোঁ।’

ৰায়ানে তাইলৈ চালে। সেই চকুযুৰিত যেন বহুতো নোকোৱা কথাই থুপ পাতিছেহি। লগতে ভাৱ হ’ল যেন এই প্ৰথমবাৰৰ বাবে সিহঁতৰ মাজত থিয় দি ৰোৱা অদৃশ্য দেৱালখন খহি পৰিছে। তুলিকাৰ দুভৰিৰ পৰা যেন শিকলি লগাই বান্ধি থোৱা শিলচটা এৰা খাই গৈছে। ৰায়ানে সদায় বিচাৰি অহাৰ দৰে আজি তুলিকাই তেওঁৰ প্ৰতি এখোজ আগবঢ়াই দিছে! প্ৰথমবাৰৰ বাবে!

‘কোৱা তুলিকা- আজি সকলো শুনিম।’ তুলিকাৰ হাতত হাত থৈ ৰায়ানে ক’লে।


Sunday, 30 June 2024

ফাৰমানা: খণ্ড ২৮

লণ্ডনৰ গেট্‌ৱিক বিমানবন্দৰৰ পৰা ওলাই পোনেই চ’হ’লৈ বুলি তুলিকা ট্ৰেইনত উঠিল। ট্ৰেইন মানে লণ্ডনৰ আণ্ডাৰগ্ৰাউণ্ড টিউব। সেই এঘণ্টাৰ বাটতে তাইৰ লণ্ডনৰ অতীত জীৱনটোলৈ পুনৰ ঘুৰি যোৱা যেন ভাৱ হ’ল। টিউবত সোমালেই হোৱা ক্ল’ষ্ট্ৰ’ফ’বিক অনুভৱটো, দুলি দুলি গৈ থকা স্মাৰ্টফোনৰ স্ক্ৰীণত আৱদ্ধ চকুবোৰ আৰু সেই চকুবোৰৰ আঁৰত লুকাই থকা জীৱন এটাৰ সন্ধানত ব্যতিব্যস্ত হোৱা তুলিকা। আহ, সকলো যেন একেই আছে। একেই আছে এই লণ্ডন মহানগৰী- ইয়াৰ প্ৰাচুৰ্য আৰু মহানাগৰিক যান্ত্ৰিকতা। প্ৰথমবাৰৰ বাবে তুলিকাৰ ভাৱ হ’ল তাইৰ সন্মুখতে যেন ধৰা দিছেহি সেই অতীতে! যেন চুই দিলেই পলকতে তাই ঘুৰি যাব পাৰে বিদ্যুতৰ সৈতে লণ্ডনৰ অতীত জীৱনটোলৈ! কিন্তু একেসময়তে তাই উপলব্ধি কৰিলে, এই প্ৰথমবাৰৰ বাবে জীৱনে যেন তাইক এটা বিকল্প দিছে! প্ৰতিবাৰৰ দৰে অপ্ৰত্যাশিত ধুমুহা এজাকৰ মাজলৈ দলিয়াই নিদি নিজে বাচি ল’বলৈ দিছে জীৱনৰ বাট। সেইবাবেই এই সকলো মায়া, ইটোৰ পিছত সিটোকৈ ছন্দোময় বহু পৰিঘটনা।

পৰিচিত সুবাস, ব্যতিব্যস্ততা আৰু জাকজমক সজ্জাৰে চ’হ’ৰ গলিবোৰেও তাইক আগৰদৰেই আদৰিলে। আটকধুনীয়া পাব, ৰেষ্টোৰাঁ, দোকান-পোহাৰ আৰু দেশী-বিদেশী পৰ্য্যটকৰ ভিৰৰ মাজেৰে খোজ দি তাই থিয় দিলেগৈ এখন আকাশ নীলা দুৱাৰৰ সন্মুখত৷ দুৱাৰৰ দুকাষে থকা টাবত এতিয়াও পাম গছ দুজোপা, দুৱাৰমুখত আমডালিৰ আদৰণি। তুলিকাই দীঘলকৈ উশাহ এটা টানি সেই আমডালিলৈ চালে, লগতে তাৰ ওপৰত খোদিত কৰা নামটোলৈ- ‘আছমাছ কিচ্ছেন’ -আছমাৰ পাকঘৰ!

‘তুলিকা!!’ আছমাই কিজানি বাট চায়ে আছিল। তুলিকাক দেখা মাত্ৰকে তেওঁ দৌৰি অহাদি আহি তাইক সাবটি ধৰিলেহি। একেই আছে আছমাও।

‘আহ, ইমানদিনৰ মূৰত যে আকৌ লগ পালোঁ তোমাক! আহা- বহাহি!’ তেওঁ আথেবেথে তুলিকাক আদৰি নিলে। আছমাৰ ৰেষ্টোৰাঁখনৰ ভিতৰেদি গৈ বাওঁকাষে এখন মুকলি বাৰাণ্ডা। তাতে সোণাৰু হালধীয়া কুশ্বনৰ সৈতে কেইবাযোৰা টেবুল-চকী। সেইফালে থকা ৰেষ্টোৰাঁৰ দেৱালখনত ইমূৰ-সিমূৰ জুৰি লণ্ডনৰ এখন বিশাল মেপ। তাতে লণ্ডনৰ সকলো পৰ্য্যটনস্থলী চিহ্নিত কৰি থোৱা আছে।

‘এইখিনি নতুনকৈ কৰালা?’ তুলিকাই সুসজ্জিত বাৰাণ্ডাখনৰ চাৰিওফালে চাই সুধিলে।

‘অঁ, গৰম দিনত মানুহে বাহিৰত ৰ’দ লৈ বহিবলৈ ভাল পায়- সেয়ে এইখিনি বহলালো। কেনে দেখিছা?’ আছমাই ক’লে।

‘ধুনীয়া! তোমাৰ ৰেষ্টোৰাঁ ঠিকে চলি আছে নহয়?’

‘অঁ, সকলো ঠিকেই। যোৱামাহত নতুনকৈ তিনিগৰাকী কৰ্মী আনিলোঁ। আজিকালি হ’ষ্টেচৰ কাম মই নকৰোঁ- সুনন্দাই সকলো চম্ভালি লৈছে। সেয়ে মোৰো অলপ আহৰি হৈছে!’

দুয়ো আৰামকৈ বহোঁতেই লুক ওলালেহি। স্বভাৱসিদ্ধ উচ্ছল হাঁহিটোৰে মাত লগালে, ‘হাই তুলিকা!’

তুলিকাই উঠি গৈ লুকক আকোঁৱালি ধৰিলে। লুকৰ চকুৱে-মুখে যেন এটা সুখী সুখী অনুভৱ। কিবা এটা নতুন মাদকতা।

‘কেনে আছা, তুলিকা? বেয়া নাপাবা- মই লান্স ব্ৰেকতে মিলাব লগা হ’ল!’ লুকে ক’লে।

‘একো নাই- আহিলা যে! কিমানদিনযে আমাৰ কথা পতা হোৱা নাই!’

‘তাকেহে-কিমানদিন থাকিবা লণ্ডনত?’ আছমাৰ কাষৰ চকীখন টান মাৰি লৈ লুকে সুধিলে। কিন্তু প্ৰশ্নটো সুধিয়ে যেন তেওঁ অলপ থোতা-মোজা খালে। আছমা আৰু লুক দুয়ো জানে কিয় এনেকৈ হঠাতে তুলিকা লণ্ডন ওলাইছেহি। এই যাত্ৰাৰ লগতে ইয়াত থকাৰ সকলো কথাই যে অপৰিকল্পিত। অনিশ্চিত। তথাপি তুলিকাই সহজ্ভাৱেই ক’বলৈ চেষ্টা কৰিলে,

‘নাজানো! আজি সন্ধিয়া বিদ্যুৎ আৰু মাক-দেউতাকক লগ কৰিমগৈ। তাৰপিছতহে ভাৱিম কেতিয়ালৈ থাকিম! সেয়ে প্ৰথমেই তোমালোক লগ কৰিবলৈ আহিলোঁ।’

‘ভাল কৰিলা, তুলিকা। আমি সদায়ে তোমাৰ লগত আছোঁ, তুমি জানাই।’ লুকে ক’লে।

ইতিমধ্যে মমতাই সিহঁতৰ টেবুলত থৈ গ’ল বেঙেনা ভজা, মাছৰ টেঙা জোলৰ সৈতে ভাত এসাঁজ। বহুদিনৰ মূৰত যেন তুলিকাই তৃপ্তিৰে এসাঁজ খালে! দেহ-মন ভৰি উঠিল তাইৰ। লুকে অন্যদিনাৰ দৰে আজিও জ্বলা কুকুৰা মাংস বিচাৰিলে। প্ৰতিবাৰৰ দৰেই খোৱাৰ লগে লগে লুকৰ শ্বেতাংগ মুখ ৰঙা পৰি আহিল। তথাপি সেহাই সেহাই খাই গ’ল তেওঁ। আছমাই কৃত্ৰিম ককৰ্থনাৰ সুৰেৰে ক’লে,

‘তোমাৰ এইটো স্বভাৱ নগ’ল আৰু লুক! ইমান কষ্ট খায়ো জ্বলা বিচাৰা কিয়?’

‘নহ’লে মোৰ জ্বলা সহ্য কৰা ক্ষমতা কেনেকৈ বাঢ়িব! এয়া নিজকে ট্ৰেইনিং দি আছোঁ বুজিছা- তোমালোকৰ লগত ভাৰতলৈ গ’লে যাতে যিকোনো খাদ্যৰ জুতি ল’ব পাৰোঁ!’

ঘামি-জামি অহা লুকৰ ৰাঙলী মুখখনলৈ চাই তুলিকাই হাঁহি পেলালে। তেনেকৈয়ে খোৱা সামৰি লুকে এইবাৰ নেচাৰৰ পুনৰ্সংগঠনৰ কথা উলিয়ালে। সেই কঠিন সময়ছোৱাৰ কথাবোৰ মন উজাৰি ক’বলৈ পাই তুলিকাৰ যেন বুকুখন পাতল হৈ আহিল। সকলোবোৰ শুনি লৈ লুকে ক’লে,

‘মাৰ্ক আমাৰ হেডকোৱাৰ্টাৰত এক কিংবদন্তী বুজিছা! বেলফাষ্ট মহানগৰীৰ সলনি ফাৰমানাত থাকিবলৈকে পদোন্নতি বাদ দিয়া কেনে মানুহ বুলি! পিছত ডেৰেনেহে ক’লে মাৰ্কৰ ব্যক্তিগত জীৱনতো একেসময়তে কিমান সংগ্ৰাম গৈছে!’

তুলিকাই অলপ আচৰিত হৈ ক’লে, ‘ডেৰেনে? কেতিয়া ক’লে?’

এইবাৰ লুকে পুনৰ থতমত খালে। তাৰ লগে লগে আছমাৰ খুকখুক হাঁহি। দুয়োৰে প্ৰতিক্ৰিয়াই যেন তুলিকাক আৰু আচৰিত কৰি পেলালে।

‘কোৱা কোৱা- এয়াই ঠিক সময়! তুলিকা আহিলে নিজ মুখেৰে ক’ম বুলি কৈ আছিলা নহয়!’ আছমাই লুকৰ কিলাকুটিত হেঁচা এটা মাৰি কৈ উঠিল।

এইবাৰ অলপ লাজ আৰু অলপ আবেগেৰে লুকে ক’লে, ‘সেইবাৰ আমি তোমাক লগ কৰিবলৈ যাওঁতেই ডেৰেনক কিবা এটা ভাল লাগি গৈছিল জানা। সেইনিশা বায়াৰতে ফোন নাম্বাৰ লৈছিলোঁ। তাৰপিছত আমি কথা পাতোঁ মাজে মাজে!’

‘যোৱামাহত ডেৰেন লণ্ডন আহি গৈছে!’ আছমাই যোগ দিলে।

‘তাৰমানে?! কিন্তু…… কিন্তু ডেৰেন গে’ বুলিয়ে মই জনা নাছিলোঁ!’ তুলিকা যেন ভীষণ আচৰিত হ’ল।

‘তুমি নাজানিব পাৰা। মোৰ গে’ডাৰে হ’লে ঠিকে কাম কৰে।’ কৈয়ে লুকে হোহোৱাই হাঁহি উঠিল!

আহ- তাইৰ মনলৈ আহিল ডেৰেনৰ মুখখন। কেঁকুৰা ক’লা চুলি আৰু দাড়িৰে চিনাকি ডেৰেন যেন অচিনাকি হৈ ধৰা দিলে তুলিকাৰ সন্মুখত। কিন্তু একেসময়তে যেন আগৰ বহু কথা আৰু ঘটনাৰ জঁট ভাঙি পৰিল। কতদিন যে তাই ডেৰেনৰ লগত ফিল্ডত ঘুৰিছে, জিমত কতবাৰ পাহুৱাল ডেৰেনে তাইক ইটো সিটো মেচিনত কেনেকৈ ব্যায়াম কৰিব দেখুৱাই দিছে। কিন্তু কেতিয়াও নিজৰ কথা একো কোৱা নাই। কেতিয়াও কোনো আপোনজনৰ কথা উল্লেখ কৰা নাই। মনত পৰিল, ফিয়নাই কৈছিল ডেৰেন বৰ অন্তৰ্মুখী- কেতিয়াও নিজৰ কথাবোৰ খুলি নকয়। নিজৰ পৰিয়ালৰ কথাও মানুহে সুধিলেহে কয়। কিন্তু লিছা-ফিয়নাহঁতে জানে ডেৰেনৰ পৰিয়াল অতি ৰক্ষণশীল। ধৰ্ম আৰু ৰক্ষণশীল সমাজৰ বাবেই যেন নিজকে লুকুৱাই এক ভিন্ন সত্ত্বাৰ অভিনয় কৰি গৈছে ডেৰেনে। আহ, কি যে ভাল লগা খৱৰ! তাই চকীৰ পৰা উঠি আকৌ এবাৰ লুকক সাৱটি ধৰিলে।

‘মোৰ যে শুনি ইমান ভাল লাগিছে লুক!’ তাই আবেগেৰে ক’লে।

‘হেই ৰ’ৱাহে, একো হোৱাই নাই। আমি ইজনে সিজনক জানিবলৈ আৰম্ভ কৰিছোঁহে!’ ক’লে যদিও লুকৰ চকুৱে-মুখে জিলিকি উঠা সুখ আৰু পৰিপূৰ্ণতাৰ জিলিঙণি তুলিকাই ঠিকেই দেখিলে।

‘মই কৈছোঁ, ডেৰেনক লণ্ডনলৈ ট্ৰেন্সফাৰ ল’বলৈ কোৱা নহ’লে তুমি নিজেই ফাৰমানাৰ বাসিন্দা হৈ যোৱা। নহ’লে ইজনে সিজনৰ লগত নহৈ ফাৰমানা-লণ্ডন অহা-যোৱা কৰোঁতে আইৰিছ সাগৰৰ ঢৌবোৰৰ লগতহে বেছি সময় কটোৱা হ’ব।’ আছমাৰ কথাত তিনিও একেলগে হাঁহি পেলালে।

হাঁহি আৰু আড্ডাৰ মাজেৰে কেনেকৈনো সময় কাটিল তুলিকাই ক’বকে নোৱাৰিলে। ঘড়ী চাই লুক জাপ মাৰি উঠাদি উঠাতহে উপলব্ধি হ’ল, লান্সৰ সময় কেতিয়াবাই পাৰ হ’ল। লুক অফিচলৈ বুলি ওলাই যোৱাৰ পিছতো বহুপৰলৈ তুলিকা আৰু আছমা একেঠাইতে বহি ৰ’ল।

এইবাৰ চাহ আহিল। বৰ তৃপ্তিৰে শোহা এটা মাৰি তুলিকাই ক’লে, ‘কি যে নষ্টালজিক এই চাহকাপ!’

আছমাই তাইলৈ চালে। যেন জুমি চাব খুজিলে সেই শান্ত আৰু পৰিতৃপ্ত মুখখ্নৰ আঁৰত কিহৰ আখৰা চলিছে! এই বিদেশী মাটিত নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰাৰ পৰাই তেওঁ তুলিকাক নিচেই কাষৰ পৰা পাইছে, তাইৰ ভিন্ন ৰূপ দেখিছে। এখন সুখৰ সংসাৰ আৰু এসাগৰ ভালপোৱাৰ সপোনে ভৰ কৰা তুলিকা, সময় আৰু পৰিস্থিতিয়ে উদঙাই দিয়া সেই সপোনৰ গৰা খহনীয়া অসহায় হৈ চাই ৰোৱা তুলিকা আৰু ধুমুহাই মুচৰি থৈ যোৱা ভগ্ন হৃদয় লৈ মূক হৈ পৰা তুলিকা। সকলো দেখিছে তেওঁ। কিন্তু আজিৰ এই তুলিকাৰ ৰূপ যেন ভিন্ন। তেওঁ জানে, তুলিকাই কষ্ট পাইছে। জীৱনৰ পাকচক্ৰই বহু যন্ত্ৰণাৰ বাট কাটি গৈছে তাইৰ হৃদয়ত। কিন্তু যেন প্ৰথমবাৰৰ বাবে তুলিকাই সেই সকলোবোৰ যন্ত্ৰণা জীৱনৰ বহু সুখৰ লগতে এটা অংশ বুলি গ্ৰহণ কৰি লৈছে। যেন কান্দি কান্দিও তুলিকাই হাঁহিবলৈ শিকিছে। তাই যেন মানি লৈছে, জীৱন মানেই সুখ-দুখৰ এক মণিমালা। কেৱল সুখক আদৰি লৈ দুখ আৰু হাঁহাকাৰৰ পৰা পলাই ফুৰা মানে কেৱল উটপক্ষীৰ দৰে বালিত মূৰ গুঁজি নিজকে প্ৰতাৰণা কৰা। সুখৰ লগতে দুখকো স্বীকাৰ কৰি লোৱাতেই যে জীৱন যুঁজাৰ শক্তি সোমাই আছে সেয়া তুলিকাই উপলব্ধি কৰিছে। সেইবাবেই কিজানি বিধিৰ এই দাৰুণ বিপাকতো তাই অটল হৈ ৰ’ৱ পাৰিছে। সাহসেৰে জীৱনৰ মুখামুখি হ’ব খুজিছে।

‘কি চাইছা এনেকৈ?’ আছমাৰ পূৰ্ণ দৃষ্টি দেখিয়ে কিজানি তুলিকাই অলপ হঁহাৰ দৰে কৰি সুধিলে।

‘তুমি বহুত সলনি হ’লা! ফাৰমানালৈ যোৱাৰ পিছতহে যেন তোমাৰ এই ৰূপটো দেখা পাইছোঁ! তুমি পাৰিবা- কোনো সমস্যাই, কোনো হাহাঁকাৰে টলাব নোৱাৰাকৈ তুমি থিয় দিব পাৰিবা তুলিকা।’ আছমাই বৰ মৰমেৰে কথা কেইষাৰ ক’লে।

তুলিকাই একো নকৈ মাথোঁ আছমাৰ সোঁহাতখনত খামোচ মাৰি ধৰিলে। জীৱন পৰিক্ৰমাই দুটা ভিন্ন কোণত থিয় কৰাই দিয়া দুয়ো নাৰীৰ হৃদয় দুখন সহমৰ্মিতাৰ ছন্দৰে এক হৈ ৰ’ল- সদায়ৰ দৰে।

উৎস: অ'পেন আৰ্ট


সেই আবেলি পুনৰ টিউবত দুলি দুলি তুলিকা গ্ৰেনিচ্চ মিলেনিয়াম ভিলেজলৈ ৰাওনা হ’ল। গোটেই সময়খিনি তাই যেন নিজৰ মাজতে ডুবি ৰ’ল। সেই ষ্টেচনত নামি পাঁচমিনিটমান খোজেৰে গৈয়ে থেমছ্‌ মেন’ৰ নামৰ বিশাল অট্টালিকাটোৰ মূল দুৱাৰৰ মুখত থিয় দিলেগৈ। তাৰ লগে লগে যেন বাৰিষাৰ বানপানীৰ দৰে কোবেৰে নামি আহিল সোঁৱৰণীৰ ঢল। থেমছ্‌ নৈৰ পাৰৰ এই ঠাইতেইতো তাই বিদেশৰ মাটিত এখন সংসাৰ পতিছিলেহি! সেই সময়ৰ কিমান যে সপোন, সুখ-দুখৰ মায়া লৈ থিয় দি আছে এই অট্টালিকা!

‘গুড আফটাৰনুন!’ প্ৰায় এবছৰৰ আগৰ দৰে আজিও একেদৰেই তাই সম্ভাষণ জনালে কাউণ্টাৰৰ কনচিয়েৰ্জজনক। লিফটত আগৰ দৰেই অট্টালিকাৰ নিবাসীৰ নিৰ্লিপ্ত চকু-মুখ, সমান্তৰাল জীৱন-ধাৰা। অথচ এই সময়তে কিমান সলনি হৈ পৰিল তুলিকাৰ জীৱন! হয়তো তাইৰ অজানিতেই ইয়াৰ মানুহৰো জীৱনত বহু হিচাপ খেলিমেলি হৈ গৈছে, বহু ধুমুহাই বিপৰ্য্যস্ত কৰিছে সপোনৰ বালিঘৰ। কোনে জানে!

কিছু আবেগ আৰু কিছু উদ্বেগ লৈ তুলিকাই চতুৰ্থ মহলাৰ চিনাকি দুৱাৰখনত কলিংবেল টিপিলেগৈ। কিছুসময়ৰ পিছতে দুৱাৰ মেলি ধৰিলে বিদ্যুতৰ মাকে!

‘তুলিকা!!’ তেওঁৰ চকুৱে মুখে আশ্চৰ্য্য আৰু আনন্দৰ ৰেঙণি যেন একেলগে দেখা দিলে। ‘আহ! কিমান আশা কৰি আছিলোঁ তুমি আহিবা বুলি! আহা আহা। ভিতৰলৈ সোমাই আহা। হেৰি শুনিছেনে, তুলিকা আহিছে!’

তেওঁৰ উলাহে তুলিকাক যেন অলপ অপ্ৰস্তুত কৰি পেলালে। তাই লগত লৈ অহা সৰু চ্যুটকেছটোৰ চকা চলাই ভিতৰ সোমাল। সোমায়ে চকুত পৰিল, বহা কোঠাটোৰ আচবাব বোৰো একেই আছে। মাত্ৰ একাষৰ কফি টেবুলখন এতিয়া মাজত ৰাখিছে। দেৱালত এতিয়াও উলমি আছে তুলিকাই অঁকা থেমছ্‌ নৈৰ পাৰৰ বাটটোৰ শৰতবুলীয়া ছৱিখন।

‘ভালে আছেনে মা? দেউতাৰ কেনে?’ তাই বগা লেডাৰৰ কাউচ্চখনতে বহি লৈ সুধিলে। মাকো কাউচ্চ খনৰ ইমূৰত বহিল।

মাকে কিবা কোৱাৰ আগতে শোৱাকোঠাৰ পৰা দেউতাক ওলাই আহিল।

‘অঁ, ঠিকে ঠাকে পালাহি তুলিকা! ভালে আছানে?’ তেওঁৰ চকুৱে মুখে হাঁহি। দুয়োকে দেখি তুলিকাৰ ভাৱ হ’ল যেন এইটো মুহূৰ্তলৈকে দুয়ো বাট চাই আছিল। যিমান চেষ্টা কৰিও দুয়ো সেই প্ৰাপ্তিৰ উছাহ সামৰি ৰাখিব পৰা নাই।

‘আছোঁ- ভালেই আছোঁ। আপোনালোক কেনে আছে?’

দেউতাকে উৎসাহেৰে ক’লে, ‘আমাৰ ভালেই। ইয়ালৈ অহা আজি দহদিনমানেই হ’ল বুজিছা। কিন্তু এতিয়াও সপোন সপোন যেনেই লাগি আছে। লণ্ডনখন সপোন নগৰীয়ে নহয় জানো! যেনিয়ে চাওঁ চকু থৰ লাগি যোৱা যেন লাগে। বিদ্যুতৰতো কামৰ পৰা আহৰিয়ে নাই! গতিকে আমি দুয়ো অকলেই ফুৰিছোঁ বুজিছা। ইমান চিজিল -ইমান পৰিস্কাৰ পৰিচ্ছন্ন। খৰচহে বৰ বেছি যেন লাগিছে। সিদিনা মমৰ মিউজিয়ামটোও চালোগৈ। কি ক’বা আৰু………..’

তুলিকাৰ তেতিয়াহে খেয়াল হ’ল, এয়াতো বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাকৰ প্ৰথম বিদেশ যাত্ৰা! ভিতৰি বেথাও উপজিল। বিদ্যুতৰ দেউতাক কথা চহকী মানুহ। তাতে প্ৰথমবাৰ এই লণ্ডন মহানগৰী নিজ চকুৰে চাইছে। গতিকে উৎসাহৰ অন্ত নাই। মাকেহে থাপ মাৰি ধৰাদি ধৰি ক’লে,

‘হেই ৰ’ৱচোন। ছোৱালীজনী আহি পাইছেহে- আপোনাৰ ভ্ৰমণকাহিনী আৰম্ভ নকৰিবচোন এতিয়াই! তুলিকা, কোৱাচোন তাত কেনেকৈ আছা? নতুন চাকৰি কেনে পাইছা?’ মাকে আথেবেথে সুধিলে।

বিয়াৰ পিছত মাত্ৰ এটা মাহ তুলিকাই বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাকৰ সৈতে গুৱাহাটীৰ ঘৰত কটাইছিল। বিদ্যুৎ লণ্ডনলৈ উভতি গৈছিল। তুলিকাই বিয়াৰ প্ৰমাণপত্ৰ সহ সকলো কাগজ-পত্ৰ জমা দি ভিজা পোৱালৈ বাট চাই আছিল। সেই সময়খিনিতে সাদৰী মাকগৰাকীয়ে তুলিকাক আপোন কৰি লৈছিল। বেছিদিন কাষত নাপালেও পিছতো সদায়ে এনেকৈয়ে বৰ আন্তৰিকতাৰে তাইৰ খা-খৱৰ লৈছিল। দেউতাকৰ লগতো গুৱাহাটীৰ ঘৰৰ বাঁৰীত একেলগে শাকনিৰ বন খুঁচৰি তাই কিমান যে গল্প কৰিছিল। বহুদিনৰ মূৰত দুয়োকে কাষত পাই তুলিকাৰ যেন কিছু অপৰাধবোধ হ’ল। অতদিনে নিজৰ হাঁহাকাৰৰ মাজতে ডুবি থাকি তাই এবাৰো বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাকৰ খৱৰ লোৱা নাই। সেই ভাৱ লুকুৱাই তাই যথাসম্ভৱ সহজ ভাৱেৰে ফাৰমানা আৰু নেচাৰৰ কথা কৈ গ’ল। মাকেও খৱৰ দিলে, তেওঁৰ চকুৰ কেটেৰেক্ট চাৰ্জাৰী হৈ গ’ল দুমাহ আগতে। এতিয়া আগৰ অসুবিধাবোৰ নোহোৱা হৈছে। দেউতাকে আকৌ এবাৰ বাথৰুমত পিচল খাই কঁকালত বৰ দুখ পালে। লগে লগে হস্পিটেললৈ নিব লগা হ’ল। অৱসৰৰ পিছত দুয়ো এতিয়া গুৱাহাটীৰ ঘৰত অকলশৰীয়া।

‘একেটাই ল’ৰা ইমান দূৰৈত।’ বিদ্যুতৰ মাকে কৈ গ’ল। ‘আচলতে তাৰ জীৱনটো ভালদৰে গঢ় লওক বুলিয়েতো সৰুৰে পৰা আঁতৰে আঁতৰেই ৰাখিলোঁ। ভালতকৈ ভাল স্কুল-কলেজত পঢ়ি আজি বিদেশত এটা চকুত লগা কেৰিয়াৰ। কিন্তু কেতিয়াবা সন্দেহ হয় জানানে, সঁচাই ঠিকে কৰিলোঁনে? কোনোদিনেই যে তাক ওচৰত নাপালোঁ!

‘তোমালোক দুয়োটা আমাৰ ওচৰতে থকা হ’লে কিজানি কথাবোৰ এনেকুৱা নহ’লহেঁতেন!’ দেউতাকে কৰুণ সুৰ এটাৰে ক’লে।

কথাবোৰে তুলিকাক খুন্দা মাৰি ধৰিলে। চকুপানী ওলাব খুজিলে তাইৰ। এই মানুহহালে যে কেৱল বিদ্যুতৰ ভাল হওক বুলিয়ে যি পাৰিছে সকলো কৰি আহিছে। তাই উপলব্ধি কৰিলে, বিদ্যুতে কোৱা শৈশৱ-যৌৱনৰ হেঁচা আৰু আশাবোৰৰ আঁৰত আছে তেওঁলোকৰ একমাত্ৰ ল’ৰাটোক লৈ কৰা অলেখ-অসংখ্য সপোন। এতিয়াও- সিহঁতৰ সংসাৰখন ভাঙি যোৱাৰ পিছতো মাক-দেউতাকে ভাৱিছে তেওঁলোকে সেই ধুমুহাৰ পৰা সিহঁতক আঁতৰাই ৰাখিব পাৰিলেহেঁতেন। সেই সপোনৰ বালিঘৰক বচাই ৰাখিব পাৰিলেহেঁতেন। মাক-দেউতাকৰ দৃষ্টিত যে তেওঁলোকৰ দায়িত্বৰ কোনো অন্ত নাই- এনে কোনো বিন্দু নাই য’ত মাক-দেউতাকৰ সন্তানৰ প্ৰতি দায়িত্ব শেষ হয় আৰু আৰম্ভ হয় সন্তানৰ নিজা বাট। বহুতৰ গতি তেনেকৈয়েতো ৰৈ যায়। প্ৰাপ্তবয়স্ক হ’লেও মাক-দেউতাকৰ সৈতে সেই বান্ধোনৰ স্বৰূপ একেই হৈ ৰয়। কিন্তু মাক-দেউতাকৰ পৰা নিজা আশা-আকাংক্ষা আৰু সপোনৰ পৰিধি সামৰি আনি জীৱনৰ বাটত নিজেই চালক হোৱাৰ দায়িত্ব কেৱল সন্তানৰ। মাক-দেউতাকে বাৰু সেয়া নুবুজে, কিন্তু বিদ্যুতেনো কিমান বুজে?

‘তেনেকৈ নক’বচোন দেউতা! আমাৰ মাজত যি হৈ গ’ল সেয়া আমাৰ বাহিৰে অন্য কোনোৱে সলাব নোৱাৰে। তেতিয়াও-এতিয়াও! সেই কথাবোৰত আপোনালোকে নিজকে দোষ নিদিবচোন!’ তুলিকাই আবেগেৰে ক’লে।

এনেতে এপাৰ্টমেণ্টৰ মূল দুৱাৰ খোল খালে। ক্লান্ত খোজেৰে সোমাই আহিল বিদ্যুৎ। তুলিকাৰ বাবে সেয়া হঠাতে জী উঠা অতীতৰে এক প্ৰতিচ্ছৱি। দিনৰ পিছত দিন, মাহৰ পিছত মাহ দেখি অহা এটা পৰিচিত দৃশ্য। পিছে তুলিকাক বহা কোঠাত দেখিয়ে তাৰ চকু-মুখ উজ্বলি উঠিল!

‘তুমি আহিলা? কেতিয়া পালাহি? মোক খৱৰ দিয়া নাই কিয়?’

তুলিকাক আকোঁৱালি ল’ব খুজিও যেন কিবা এটা সংকোচে বিদ্যুতক বাধা দিলে। অগ্যতা আগবাঢ়ি আহি সি তাইৰ সন্মুখৰ কাউচ্চতে বহি পৰিল। মাকে আথে-বেথে তাৰ অফিচ বেগটো লৈ গ’লহি। তাৰপিছত পাকঘৰৰ পৰা পানী এগিলাচ আনি তাৰ হাতত দিলেহি। স্বভাৱসিদ্ধ্বভাৱে বিদ্যুতে সেয়া লৈ কোট্‌কোট্‌কৈ খালে। তাকে চাই চাই তুলিকাৰ মনত পৰিল ফাৰমানাত বিদ্যুতে কোৱা কথাবোৰ। হঠাতে তুলিকাৰ বিদ্যুতক বৰ স্বাৰ্থপৰ যেন লাগি গ’ল। এনে ভাৱ হ’ল যেন সি নিজৰ স্বাৰ্থৰ বাবে এই সহজ-সৰল মানুহ হালক ব্যৱহাৰ কৰিছে। শৈশৱ বা কৈশোৰত যিয়ে নহওক- এতিয়া যেন ইচ্ছা কৰিয়ে বিদ্যুতে মাক-দেউতাকক সেই দায়িত্ববোধেৰে বান্ধি ৰাখিব খুজিছে। সেইবাবেই সি এনেকৈ থাকিব পাৰিছে। মাকে ইটো কৰিছে- সিটো কৰিছে, তাৰ বাবে ঢপলিয়াই ফুৰিছে। তাৰ সংসাৰৰ দায়তে মাক-দেউতাক দুয়ো লণ্ডন পাইছেহি। বিদ্যুতে আগৰ দৰেই মাথোঁ চলি গৈছে। একেদৰেই। কোনো পৰিৱৰ্তন নাই, কোনো প্ৰচেষ্টা নাই সেই গতি সলোৱাৰ নাইবা

সিদিনা নিশা বিদ্যুতৰ মাক আৰু তুলিকাই মিলি যতনাই ভাত এসাঁজ ৰান্ধিলে। বিদ্যুতৰ দেউতাকে লণ্ডনৰ ৰূপ-গুণ বখানি বখানি বাৰ্বিকিউত কুকুৰাৰ মাংস আৰু ফুলকবি-বেঙেনা পুৰিলে। বিদ্যুতে অসজা ভাৱেৰে পাকঘৰ আৰু বেলকনিৰ মাজত অহা-যোৱা কৰি ৰ’ল। তুলিকাই বুজিলে, সি তাইৰ লগত কথা পাতিবলৈ সুযোগ বিচাৰি আছে। সেয়া জানি-বুজিও তাই বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাকৰ লগত কথা-বতৰা পতাতে ব্যস্ত হৈ থাকিল।

বিয়াৰ পিছৰ গুৱাহাটীৰ দিনবোৰৰ দৰেই চাৰিও কথা-বতৰা-হাঁহিৰ মাজেৰে ভাতসাঁজ খালে। খাই উঠি মাক-দেউতাক টিভিৰ সন্মুখত বহিল। তুলিকা ওলাই আহি বেলকনিত থিয় দিলেহি। নিশা ন বাজিবৰ হৈছে যদিও আকাশ এতিয়াও বিয়লিৰ বেলিৰে ৰাঙলী। তাৰ কাষেৰে যোৱা বাটতোৰ দুয়োকাষে তাইৰ প্ৰিয় অ’ক গছৰ শাৰীবোৰ। তাৰ পাতে পাতে শৰতে ৰং সানিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। আগৰ দৰেই বেলকনিৰ পৰা প্ৰকৃতি আৰু বাটৰুৱাৰ ৰং-ৰূপ চাই একান্ম হৈ ৰ’ল তাই। এনেতে থেমছ্‌ নদীৰ ফিৰফিৰিয়া বতাহ এজাকে তাইক চুই গ’লহি।

এনেতে বিদ্যুৎ আহি বেলকনিতে তাইৰ কাষত ৰ’লহি। তাইৰ দৃষ্টি অনুসৰণ কৰি ক’লে,

‘মনত আছেনে সেই অ’ক গছৰ তলেৰেই এদিন আমি যে এদিন টেণ্ডেম বাইক চলাই গৈছিলোঁ? হঠাতে অহা কিনকিনিয়া বৰষুণজাকত তিতি-বুৰিয়ে কিমান যে ঘুৰিছিলোঁ!’

সেই কথাষাৰে তুলিকাক যেন লৈ গ’ল বিয়াৰ পিছৰ সপোন সপোন লগা দিনবোৰলৈ। সিদিনা টেণ্ডেম বাইকৰ অগা-পিছা ছিট দুটাত বহি একে ক্ৰমত পেডেল মৰাই অসম্ভৱ যেন লাগিছিল। সেয়ে তাই দুই ভৰি ওলোমাই দিছিল। বিদ্যুতে অকলেই পেডেল মাৰি মাৰি চাইকেলখন আগবঢ়াই নিছিল। পিছতহে কথাটো টং কৰি সি তুলিকাক জোৰ কৰি সন্মুখৰ আসনত বহুৱাইছিল। বৰষুণৰ মাজেৰে দুয়ো হাঁহি হাঁহি চাইকেল চলাই থেমছ নৈৰ পাৰে পাৰে আগবাঢ়িছিল। কি যে মায়া সনা সময় আছিল সেইবোৰ! তাৰপিছত যে কি হয় গৈছিল সিহঁতৰ! কেনেকৈ কিহবাই কুটি কুটি খাই পেলাইছিল ভালপোৱাৰ সকলো ৰং! সেই সোঁৱৰণি আৰু বিদ্যুতৰ সান্নিধ্যই তুলিকাক যেন কিছু আবেগিক কৰি পেলালে। তাই বেলকনিৰ চকীখনতে বহি পৰিল। বিদ্যুতো কাষতে বহিল। সি লাহেকৈ ক’লে,

‘তুমি যে আহিলা মোৰ বহুত ভাল লাগিছে জানা! আমি বিচাৰিলে আকৌ সেই দিনবোৰলৈ ঘুৰি যাব পাৰোঁ। আকৌ নতুনকৈ সকলো গঢ়িব পাৰোঁ।’

‘আমি?!’ তুলিকাই ভাৱিলে। সেই শব্দটোৱেই বৰ আচহুৱা যেন লাগিল তাইৰ। হঠাৎ তাইৰ উপলব্ধি হ’ল, সেই সপোন আচলতে কেতিয়াবাই শেষ হৈছে। তাই একে হৈ ৰোৱা নাই। একে হৈ ৰোৱা নাই বিদ্যুৎ। সিহঁতে যিমানেই নিজকে পতিয়ন নিয়াবলৈ চেষ্টা নকৰক, একে হৈ ৰোৱা নাই সিহঁতৰ সম্পৰ্ক! ফাৰমানাৰ বহু ৰাতি বিদ্যুতৰ কথা ভাৱি, সিহঁতৰ হেৰোৱা সংসাৰখনৰ মায়াত বন্দী হৈ তাই উজাগৰে কটাইছে। কিন্তু আজি বাস্তৱত সেই অতীতৰ মুখামুখি হোৱাৰ পিছত যেন সেই হাঁহাকাৰবোৰে ভিন্ন ৰূপ লৈছে। আশাৰে চাই ৰোৱা বিদ্যুতলৈ চাই চাই তাই অনুভৱ কৰিলে, এই ব্যক্তিৰ বাবে তাই হৃদয়ত চিৰদিন জ্বলাই ৰাখিব খোজা ভালপোৱাৰ চাকিগছি কেতিয়াবাই নুমাই গৈছে। তাৰবাবে গঢ়া বিশ্বাসৰ ভেঁটি প্ৰতাৰণা আৰু যন্ত্ৰণাৰ বানে কেতিয়াবাই উটুৱাই নিছে। সেই মৰিশালীত সোঁৱৰণি থাকিব পাৰে, পায়ো হেৰুওৱাৰ বেদনা থাকিব পাৰে। কিন্তু সম্পৰ্ক এটা যুগমীয়া কৰাৰ বাবে দৰকাৰী সততা, পৰিপক্কতা আৰু অনুৰাগ তাত নাই! সেই কাহিনী কেতিয়াবাই শেষ হৈছে।

‘বিদ্যুৎ!’ শান্ত কণ্ঠ এটাৰে তুলিকাই ক’লে, ‘এটা কথা সোধোঁ!’

‘সোধা!’ বিদ্যুতে সেই এটা শব্দতে যেন হৃদয়ৰ সকলো আকুলতা সানি দিব খুজিলে।

‘তোমাৰ সলনি যদি মই কাৰোৱাৰ সৈতে এনে কৰিলোহেঁতেনে, তুমি মোক একেদৰেই গ্ৰহণ কৰিলাহেঁতেননে?’

‘কিন্তু তুলিকা, তোমাক কৈছোঁয়ে কিয় তেনে ভুল হৈ গ’ল…………!’ বিদ্যুতক আকৌ এবাৰ কৈফিয়তৰ সুযোগ নিদি তুলিকাই একেই শান্ত কিন্তু দৃঢ় মাতেৰে ক’লে,

‘কাৰণ যিয়ে নহওক কেৱল সততাৰে মোৰ প্ৰশ্নটোৰ উত্তৰ দিয়া, বিদ্যুৎ! এবাৰ তুমি নিজকে সুধি চোৱা।’

বিদ্যুৎ নীৰৱ হৈ ৰ’ল। বেছ কিছুপৰলৈ। এটা সময়ত ভগ্ন কন্ঠেৰে সি ক’লে, ‘হয়তো নল’লোহেঁতেন!’

সি হুকহুকাই কান্দি পেলালে। তাৰ কাষতে বহি থাকি তুলিকায়ো কান্দিলে। প্ৰথমবাৰৰ বাবে দুয়ো যেন একেলগে উপলব্ধি কৰিলে, এয়াই সেই শেষবিন্দু- য’ৰ পৰা জীৱনৰ বাটটো সমান্তৰালকৈ দুভাগ হৈ গ’ল। য’ৰপৰা পিছলৈ উভতি চাই হাঁহিব পাৰি, খং কৰিব পাৰি, দুখ কৰিব পাৰি, কিন্তু একোৱেই চুই চাব নোৱাৰি। আলহী কোঠালৈ উঠি যোৱাৰ পৰত তুলিকাই মাথোঁ ক’লে,

‘মই নতুনকৈ জীৱনটো গঢ়িবলৈ চেষ্টা কৰিছোঁ বিদ্যুৎ৷ হৈ যোৱা কথাবোৰ জীৱনৰ এটা অংগ হিচাপে লৈ বৰ্তমানত জীয়াই থাকিব খুজিছোঁ৷ সুখ আৰু ভালপোৱাৰ ঠিকনা বিচাৰিছোঁ৷ তুমিও জীৱনত যাতে সেয়া বিচাৰি পোৱা৷’

বিদ্যুতক বেলকনিতে এৰি তাই বিছনাত পৰিলগৈ।

পিছদিনা দোকমোকালিতে শুই উঠি তুলিকাই চাহ কৰিলে। বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাক উঠিছিলেই। অন্যদিনাৰ দৰেই দুয়ো বেলকনিত বহিল। তাত ওলোমা বাদুলি দি ৰোৱা ৰাতিৰ হাঁহাকাৰবোৰ ইতিমধ্যে ৰ’দজাকে ধুই নিছে। গুৱাহাটীৰ ঘৰৰ দৰে বহুদিনৰ মূৰত তুলিকাই নিজে নি দুয়োকে চাহ দিলে। তাৰপিছত আলহী কোঠাত নিজৰ বেগটো সামৰিলে। তেতিয়ালৈ বিদ্যুৎ উঠিছিলহে। চকু-মুখত তেতিয়াও আগনিশাৰ আঁচোৰ। ইতিমধ্যে সাজু হোৱা তুলিকালৈ চাই বিধস্ত মানুহৰ দৰে সি কোনোমতে ক’লে,

‘ওলালা?’

‘অঁ, যাওঁ!’ তুলিকাই ক’লে।

যেন আৰু একোকে ক’বলৈ বা পাতিবলৈ বাকী নাথাকিল। একোকে কৰিবলৈ বাকী নাথাকিল।

বিদ্যুতৰ মাক-দেউতাকৰ ভৰি চুই তুলিকা ওলাই আহিল। তেওঁলোকৰ বিস্ময়ভৰা মুখ দুখন চাবলৈ তাই নৰ’ল!

Saturday, 15 June 2024

ফাৰমানা: খণ্ড ২৭

তুলিকাক এটা নিদাৰুণ খৱৰ দি সেইনিশা লিছা উভতি গৈছিল। যোৱাৰ পৰত বাৰে বাৰে সুধিছিল তাই,

‘তুমি ঠিকে আছাতো, তুলিকা? নহ’লে মই ৰৈ যাব পাৰোঁ আজিৰ নিশাটোৰ বাবে!’

অস্বাভাৱিকভাৱে শান্ত মাত এটাৰে তুলিকাই কৈছিল, ‘নাই নালাগে লিছা, আজি মোৰ অকলশৰে থকাৰহে ইচ্ছা হৈছে। তুমি চিন্তা নকৰিবা!’

লিছা পতিয়ন যোৱা নাছিল। কিন্তু তুলিকাৰ সেই ৰূপ দেখি জোৰ কৰিবলৈকো তাইৰ সত নগ’ল। অগ্যতা তাই পিছদিনা লগ পোৱাৰ কথা দি ঘৰমুৱা হ’ল।

লিছা ওলাই যোৱাৰ পিছত তুলিকা পোনেই গৈ লেপটপৰ সন্মুখত বহিল। ইণ্টাৰনেটত উত্তৰ আয়াৰলেণ্ডৰ ইতিহাস খুঁচৰি তাই জানিবলৈ চেষ্টা কৰিলে, কোন এই বিৰোধী আই আৰ এ? কি বিচাৰিছে সিহঁতে? মাৰ্কৰ পৰা তাই নব্বৈৰ দশকত উত্তৰ আয়াৰলেণ্ডক অশান্ত কৰি যোৱা ট্ৰাবলছৰ কথা শুনিছিল। তেৱেঁই কৈছিল, ট্ৰাবলছৰ সময়ত আইৰিছ ৰিপাব্লিকান আৰ্মী অৰ্থাৎ আই আৰ এ আটাইতকৈ সক্ৰিয় অৰ্ধসামৰিক গোট হৈ পৰিছিল। এই গোটৰ লক্ষ্য আছিল যুক্তৰাজ্যৰ পৰা পৃথক হৈ উত্তৰ আৰু ৰিপাব্লিক দুয়োখন আয়াৰলেণ্ডক একত্ৰিত কৰি এক আইৰিছ গণৰাজ্য গঠন কৰা। সেইবাৰ ডেৰীৰ পৰা ফাৰমানালৈ গাড়ীৰে উভতাৰ বাটত ৰায়ানৰ মুখেৰেও তাই শুনিছিল কেনেকৈ এই গোটে গেৰিলা কৌশল ব্যৱহাৰ কৰি ব্ৰিটিছ সেনাৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ লৈছিল। যুক্তৰাজ্যত সেয়ে ইয়াক সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন হিচাপে ঘোষণা কৰা হৈছিল। পিছলৈ এই আই আৰ এ-ৰ পৰাই মতাদৰ্শগত পাৰ্থক্যৰ বাবে কেইবাটাও পৃথক গোটৰ উত্থান হ’ল। তাৰে এটা গোট অস্থায়ী আই আৰ এই ১৯৯৮ চনত গুড ফ্ৰাইডে চুক্তিত চহী কৰি সশস্ত্ৰ অভিযানৰ অন্ত পেলালে। তাৰ লগে লগে ট্ৰাবলছৰ দিনবোৰ শাম কাটি আহিল আৰু অস্থায়ী আই আৰ এ-ৰ ৰাজনৈতিক শাখা চিন ফেইনলৈ ক্ষমতা আহিল। পিছে এই চুক্তি গ্ৰহণ নকৰা এচাম সদস্যই মূল গোটৰ পৰা বিছিন্ন হৈ বিৰোধী আই আৰ এ গঠন কৰিলে। পূৰ্বৰ লক্ষ্যকে বাহাল ৰাখি এই সৰু গোটবোৰে উত্তৰ আয়াৰলেণ্ডৰ ঠায়ে ঠায়ে এতিয়াও হিংসাত্মক কাৰ্য্যকলাপ চলাই আহিছে। সেইবোৰ পঢ়ি থাকোঁতে তুলিকাৰ চকুত পৰিল, সশস্ত্ৰ আই আৰ এ জড়িত থকা বিভিন্ন হিংসাত্মক ঘটনাত মৃত্যু আৰু আঘাতপ্ৰাপ্ত হোৱা মানুহৰ পৰিসংখ্যা। আৰু চাব নোৱাৰিলে তাই। বিধস্ত মানুহৰ দৰে কোনোমতে গৈ বিছনাত পৰিলগৈ।

টোপনিৰ সলনি তাইৰ মনত হাজাৰটা প্ৰশ্নই দোলা দিলেহি। বাতৰিত দিয়া কথাবোৰ সঁচানে? যদি সেয়াই সঁচা, ৰায়ানো সেইবোৰত জড়িত নেকি? তেনে সি তাইৰ সৈতে অতদিনে অভিনয় কৰি থাকিল নেকি? যাৰ বাবে ইমান আবেগ সামৰি লৈ তাই ৰৈ আছিল, যাৰ বাবে আকৌ এবাৰ কাৰোৱাক আপোন বোলাৰ হেঁপাহ হৈছিল, সেই ৰায়ানেই এনে অচিনাকি হৈ ধৰা দিছে তাইৰ সন্মুখত? কিয় এনে হয়? তাইৰ লগতে কিয় এনে হয়? জীৱনটো সজাই ল’ব খোজোতেই বাৰে বাৰে কিয় অজান ঢৌয়ে সেই বালিঘৰ উটুৱাই লৈ যাব খোজে? চকুপানীৰে গাৰুৰ গিলিপ তিয়াই বহুপৰলৈকে উজাগৰে ৰ’ল তুলিকা।

শেষনিশালৈ চিলমিলকৈ টোপনি অহাৰ পৰতে তাই এটা সপোন দেখিলে। এখন কিচকিচীয়া ক’লা দুপতীয়া দুৱাৰ। ইমানেই ক’লা যে উজ্বল পোহৰ নাথাকিলে ৰাতি-বিয়লি তাত দুৱাৰ আছে নে নাই তাকে ধৰিব নোৱাৰি। ঘপকৈ চালে ভাৱ হয় সেয়া পিছচোতালৰ ঘোপমৰা অন্ধকাৰহে। সেই অন্ধকাৰৰ পৰা তুলিকাৰ কাণত পৰিছে দুপ্‌দুপ্‌ জোতাৰ শব্দ। একেটা কদমত ভৰি চলাই সেই দুৱাৰেদি সোমাই আহিছে এজাক সৈন্য। সিহঁতৰ সন্মুখৰ পৰা ক’লা দুৱাৰখন সঁচাই অদৃশ্য হৈ পৰিছে। সকলোৱে সমুখ সমৰত থকাদি জুপি জুপি আগবাঢ়ি আহিছে। হাতে হাতে দীঘল বন্দুক। চৌপাশে হাই-উৰুমি আৰম্ভ হৈছে। আতংকত তুলিকাৰ উশাহ বন্ধ হৈ যাব খুজিছে। কি হ’ব এতিয়া? কি হ’ব? কোনে ৰক্ষা কৰিব সিহঁতক? ইমান অসহায় আৰু অসুৰক্ষিত যেন তাই কেতিয়াও অনুভৱ কৰা নাই! এনেতে তাই দেখা পাইছে হৰেন বৰদেউতা সেই দুৱাৰেৰে দৌৰি ওলাই গৈছে। কিন্তু এয়া কি – এন্ধাৰ ফালিচোন এইবাৰ পিছে পিছে দৌৰদ্ব খুজিছে দেউতাকে। তাইৰ দেউতাক! দেউতাকৰ কোঙা শৰীৰটোৱে কোনোমতে একতীয়াকৈ পাৰ হৈছে সেই দুৱাৰৰ সীমা। তুলিকা পকী বেঁৰখনত আঠা লাগি ৰোৱাদি ৰৈছে। সকলো দেখিছে-শুনিছে। কিন্তু একো কৰিব পৰা নাই। এষাৰ মাতো মাতিব পৰা নাই।

খকামকাকৈ তাই সাৰ পালে। গম পালে, তাইৰ আকৌ ভৰি সিৰামুৰি ধৰিছে। কোনোমতে বহাৰ চেষ্টা কৰি তাইৰ সোঁভৰিখন পোনাবলৈ চেষ্টা কৰিলে। দুস্বপ্নটো পাহৰি আকৌ টোপনি যাবৰ চেষ্টা কৰিলে। কিন্তু কিছুপৰৰ পিছতে গাৰুৰ কাষত থোৱা ফোনটোৰ মিহি সুৰে তাইৰ টোপনিৰ জাল ভাঙি পেলালে।

ৰায়ান! থাপ মাৰি উঠোৱাদি তাই ফোন উঠালে ।

‘হেল্ল’ ৰায়ান, কেনে আছা? ক’ত আছা? মোৰ বহুত চিন্তা হৈ আছে। বাতৰিত শুনা কথাবোৰ কিমান সঁচা, ৰায়ান?’ তাইৰ প্ৰশ্নবোৰ উপৰাউপৰিকৈ ওলাল।

‘তুলিকা!’ ৰায়ানৰ গম্ভীৰ কণ্ঠ। ‘মোক ক্ষমা কৰি দিবানে? ক’ম ক’ম বুলিও তোমাক কিছুমান কথা কোৱা নহ’ল আজিলৈকে।’

ৰায়ানৰ কথাৰ সুৰটোতে যেন তুলিকাৰ মনটো ক’লা পৰি গ’ল।

‘তাৰমানে, তাৰমানে কথাবোৰ সঁচা? তুমি সঁচাকৈয়ে আই আৰ এ-ৰ হৈ কাম কৰা, ৰায়ান?’

এটা মুহূৰ্তৰ নীৰৱতা। ৰায়ানে যেন কথাবোৰ কেনেকৈ ক’ব ভাৱি চালে।

‘কথাবোৰ ইমান পোনপটীয়া নহয়, তুলিকা। সকলো ক’ম তোমাক। মোক অলপ সময় দিয়া। এসপ্তাহ এই ডেৰীতে কটাব লাগিব। মোক ইয়াত নজৰবন্দী কৰি ৰাখিছে। ইয়াৰপৰা ওলায়ে প্ৰথম তোমাকে লগ কৰিম। সকলো কথা বুজাই ক’ম।’

এইবাৰ যেন তাইৰ সহ্যৰ সীমা পাৰ হৈ গ’ল। সকলো দুখ-অস্থিৰতা-হাঁহাকাৰ পাৰ ভাঙি ওলাই আহিব খুজিলে তীব্ৰ খঙৰ ৰূপত।

‘কিয় এনে কৰিলা তুমি? কিয়? তোমাক কিমান বিশ্বাস কৰিছিলোঁ, কিমান আপোন বুলি ভাৱিছিলোঁ, তুমিয়ে…’ তুলিকাৰ কথাত জঁট লাগি উচুপনি হৈ ওলাল।

‘তুলিকা! প্লিজ তুলিকা! মোৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখা। মই কেতিয়াও কাৰো একো অনিষ্ট কৰা নাই-কাৰো অপকাৰ কৰা নাই। তুমি অন্তত: মোৰ বিষয়ে তেনেকৈ নাভাৱিবা। মোৰ প্ৰতি বিশ্বাস নেহৰুৱাবা। মোৰ কাৰণে যে তুমি বহুত গুৰুত্বপূৰ্ণ! তোমাৰ কাৰণে……’

ৰায়ানৰ কথাৰ মাজতে তুলিকাই অধৈৰ্য্য হৈ কৈ পেলালে,

‘নিজৰ আচল চিনাকি লুকুৱাই থৈয়ে তুমি প্ৰমাণ কৰি দিলা তোমাৰ কাৰণে মোৰ গুৰুত্ব কিমান! জীৱনত মই বহুত দুখ পাইছোঁ, বহুত যন্ত্ৰণা সহিছোঁ। সকলো সহিব পাৰিলেও বিশ্বাসঘাতকতা সহিব নোৱাৰোঁ। তুমি যিয়েই নোহোৱা, যিয়েই নকৰা মোৰ আগত যদি সততাৰে ক’লাহেঁতেন! আৰু একোকে শুনিব নোখোজো মই। একোকে। বহুত শুনিলোঁ এনে কথা। কিন্তু কামতহে মানুহৰ আচল পৰিচয় ওলায়। সেয়া মনত ৰাখিবা ৰায়ান।’

‘কিন্তু তুলিকা….’

ৰায়ানক আৰু একোকে কোৱাৰ সুযোগ নিদি তাই ফোন কাটি দিলে। কিছুপৰ ফোনটোলৈ একেথৰে চাই লৈ আকৌ এবাৰ এসোঁতা কান্দি পেলালে। কিন্তু তাৰ পিছত তাই মিচেলৰ কথা মনত পেলাই নিজকে সুস্থিৰ কৰাৰ চেষ্টা কৰিলে। দীঘলকৈ এটা উশাহ টানিলে। বিছনাৰ পৰা উঠি গৈ চাৱাৰৰ তলত থিয় দিলেগৈ তুলিকাই। চাৱাৰৰ বৰষুণজাকে তাইৰ চকুপানী ধুৱাই নিলে, সমগ্ৰ শৰীৰলৈ এক সতেজতা আনি দিলে। বহুপৰ তেনেদৰেই থাকি এটা সময়ত তাই নিজকে ক’লে, বহুত হ’ল! বহুত চকুপানী টুকিলে, বহুত কষ্ট পালে। ইটোৰ পিছত সিটোকৈ আঘাতে হৃদয় মুচৰি গ’ল। এতিয়া তাই কেৱল সহি নাথাকি নিজকে চোৱাৰ সময়, নিজে কিবা কৰাৰ সময়। জীৱন যুঁজত তাই নিয়তিৰ হাতৰ পুতলা হৈ নৰয়। তাই নিজে এক যুঁজাৰু হ’ব। এয়া তাইৰ জীৱনৰ এটা সন্ধিক্ষণ। এইবাৰ পলোৱাৰ সলনি তাই সাহসেৰে জীৱনৰ মুখামুখি হ’ব।

গা-ধোৱা ঘৰৰ পৰা ওলাই কফি একাপ লৈ তুলিকা বেলকনিত বহিলহি। ফাৰমানাৰ কোমল ৰ’দজাক তাইৰ মুখতে পৰিলহি। তাই কিছুপৰ নীলিম আকাশাৰ শুকুলা ডাৱৰবোৰলৈ চাই ৰ’ল। আকাশতে চকু থৈ তাই মিচেলৰ কথা সুঁৱৰিলে, ‘মাথোঁ এই মুহূৰ্তটো আমাৰ বৰ্তমান। ইয়াৰ অগতে যি হৈ গ’ল, সেয়া অতীত। সেয়া সলোৱাৰ কাৰো সাধ্য নাই। ইয়াৰ পিছত কি হ’ব তাকো জনাৰ কোনো উপায় নাই। কিবা যদি কৰিব পাৰোঁ এই মুহূৰ্ততে সেয়া সম্ভৱ।’ ঠিকেই! যি কৰিব খোজে সেয়া মাথোঁ সম্ভৱ এই মুহূৰ্তটোত। এই এটা মুহূৰ্তই নিৰ্দ্ধাৰণ কৰি দিব পাৰে পিছৰ মুহূৰ্তবোৰ কেনে হ’ব। সেই হজাৰটা মুহূৰ্তৰে গঢ়ি উঠা তাইৰ জীৱনটো কেনে হ’ব!

এনেতে ফোনত আকৌ মিহি সুৰটো বাজি উঠিল। মাক! অঁ, আজি দেওবাৰ কাৰণেই মাকৰ এই প্ৰাত্যহিক ফোন কল কিজানি।

‘মা!’

‘কি হ’ল? মনটো মাৰি আছ যে?’

তুলিকা অলপ আচৰিত হ’ল। এটা শব্দতে মাকে যে কেনেকৈ বুজি পালে! মাকৰ প্ৰশ্নটো এৰাই তাই ওলোটাই সুধিলে,

‘মা, আমাৰ ঘৰৰ ক’লা দুৱাৰখন একেই আছেনে?’

এইবাৰ মাকৰ আচৰিত হোৱাৰ পাল যেন। প্ৰসংগবিহীন সেই অপ্ৰত্যাশিত প্ৰশ্নটোৰ বাবে মাক যেন একেবাৰেই প্ৰস্তুত নাছিল!

‘বাৰাণ্ডাৰ দুৱাৰখন? একেই আছেতো। কিয় সুধিলি?’

‘কালি আকৌ আগৰ সপোনটো দেখিলোঁ জানা। দুৱাৰখন নেদেখা হৈ আহিছে। পিছচোতালৰ অন্ধকাৰবোৰ ঘৰৰ ভিতৰলৈকে সোমাই আহিছে। কিন্তু কালি নতুনকৈ দেখিলোঁ, সেই দুৱাৰেৰে এজাক বন্দুকধাৰী সেনা সোমাই আহিছে। আনকি হৰেন বৰদেউতা আৰু দেউতাকো দেখিলোঁ!’

মাক কিছুপৰ নীৰৱে ৰ’ল। এই দুৱাৰখনক লৈ দেখা সপোনৰ কথা তুলিকাই তেওঁক আগতেও কৈছে। কিন্তু আজি যেন তেওঁ তাৰ আঁৰৰ কাৰণবোৰ অলপ বুজি পালে। তথাপিও নজনাৰ ভাও ধৰিয়ে তেওঁ সুধিলে,

‘তই ঠিকে আছতো তুলিকা? দেউতালৈ মনত পৰিছে কিজানি! ফোন কৰি ভাল-বেয়া খৱৰ ল’বিচোন।’

মাকৰ কথা প্ৰায় আওকাণ কৰাদি কৰি তুলিকাই ক’লে,

‘মা, আমাৰ ঘৰলৈ যে এবাৰ মিলিটেৰী আহিছিল সেই কাহিনীটো কোৱাচোন!’

মাকে অলপ উচপিচ কৰাদি কৰিলে। যেন সেই অধ্যায় পাহৰণিৰ গৰ্ভত হেৰাই গ’লেই তেওঁ স্বস্তি পায়। কিন্তু তেওঁ নক’লে যে তুলিকায়ো নেৰে সেয়া জানিয়ে উপায়ন্তৰ হৈ তেওঁ ক’বলৈ আৰম্ভ কৰিলে,

‘তই একেবাৰে সৰু আছিলি তেতিয়া। দেৰবছৰমান হৈছিলনে নেকি! আমি তেতিয়াও শিৱসাগৰৰ ঘাইঘৰতে। সেইসময়ত তাত সকলোতে আলফাৰ ঘাটি। গাৱে-ভূঞে ডেকা-ল’ৰাছোৱালীবোৰে দলে-বলে আলফাত যোগ দিছে। তাৰ লগে লগে তীব্ৰ হৈ আহিল মিলিটেৰীৰ উৎপীড়ন। মিলিটেৰীৰ গাড়ী দেখিলেই ডেকা-বুঢ়াই পলাই গৈ বাঁহনিত লুকাব লগীয়া অৱস্থা। শিৱসাগৰৰ ঘইঘৰখনো এই ধুমুহাত বাদ পৰি যোৱা নাছিল। তহঁতৰ হৰেন বৰদেউতাই দুবছৰ মানৰ আগতেই আলফাত যোগ দিলে। সেয়া দেউতাৰ আৰু মোৰ বিয়াৰ আগৰে কথা। তাৰপিছত কিমানবাৰ যে আমাৰ ঘাইঘৰলৈ মিলিটেৰী আহিল! মই নকইনা হৈ অহাৰে পৰা কেইবাবাৰো সেই ধুমুহা আৰু আতংক দেখিলোঁ। বৰদেউতাৰক বিচাৰি আহি মিলিটেৰীয়ে পৰিয়ালটোক কৰা নাকনি-কাকনি আমাৰ জীৱনৰ এটা অংশ হৈয়ে পৰিছিল। কিন্তু এদিন সন্ধিয়া সেই ধুমুহাজাকৰ ৰূপ্টো যেন বেলেগ হৈ গ’ল। সেইদিনা আমি ভাত-পানী খা উঠিছোঁহে। মই তোক কোলাত লৈ শুৱাব খুজিছিলোঁ। দেউতাৰে গোহালি সামৰিছিল। এনেতে ঘাইঘৰৰ পদূলিয়েদি সোমাই আহিল মিলিটেৰীৰ গাড়ী এখন। অন্যদিনাৰ দৰেই মোৰ বুকু চিৰিংকৈ উঠিল। সিহঁতে আহিয়ে দাবী কৰিলে, হৰেনে দলে-বলে আহি ক’ত লুকাই আছে উলিয়াই দিব লাগে। আমি বোলোঁ নাই সি। সিহঁত নাচোৰ-বান্দা। বৰদেউতাৰক নাপাই ধৰি-বান্ধি দেউতাৰকে উঠাই নিলে। কিমান কান্দিলোঁ, কাকূতি-মিনতি কৰিলোঁ, একোৰেই সিহঁতৰ পাষাণ হৃদয় গলাব নোৱাৰিলোঁ।’

মাকৰ মাতত জড়তা। সেই নিষ্ঠুৰ নিশাটোৰ স্মৃতি পুনৰ সজীৱ কৰি তোলাৰ বাবে তুলিকাৰ অপৰাধবোধ হ’ল। কিন্তু তেতিয়ালৈ যেন বহু পলম হৈ গৈছে। সোঁৱৰণিৰ সেই পেৰা ইতিমধ্যে খোল খাই গৈছে। মাকে কৈ গ’ল,

‘দেউতাৰ তেতিয়া চফল ডেকা। পঁচিছ-ছাব্বিছ বছৰমান হ’বহে। সেই মানুহটো এসপ্তাহৰ পিছত এক ভিন্ন মানুহ হৈ উভতি আহিল যেন। গোটেই দেহতে আঘাতৰ চিন, খোজবোৰ কোঙা। কিন্তু তাতোকৈ যেন দেউতাৰৰ মনৰ আঘাত বহুত গভীৰ আছিল। সেই এসপ্তাহ ক’ত কেনেকৈ কটালে আজিলৈকে মোক খুলি একো নক’লে। কিন্তু মই জানো, সেইকেইটা দিনতে বহু নেদেখিবলগীয়া দেখিলে, বহু নাপাবলগীয়া যন্ত্ৰণা ভূগিলে। এদিনেই মাথোঁ কৈছিল যে কোনো কাল শতৰুৱেও সেই যাতনা নোভোগক!’

মাকে নিশব্দে চকুলো টুকিলে। একো নক’লেও ফোনৰ সিপাৰে তুলিকাই সেয়া ঠিকেই বুজিলে। তাই আজিও নাজানে, এই ঘটনাৰ আগতে দেউতাকৰ কেনে ৰূপ আছিল। মনত পৰাৰে পৰা মাথোঁ দেখিছে মদ নাখালে ৰাতি দেউতাকৰ টোপনি নাহে। কেতিয়াবা টোপনিতে ভয় লগাকৈ চিৎকাৰ কৰি উঠে। কাৰোৱাক উদেশ্যি তীব্ৰ শাওপাত দিয়ে। আজি প্ৰথমবাৰৰ বাবে তুলিকাৰ ভাৱ হ’লে যেন, ঠিক তেতিয়াৰ পৰাই অসুখী দেউতাকৰ বাবে সুখী সংসাৰ এখনৰ সপোন দেখাৰ ক্ষমতা নোহোৱা হৈ গ’ল। সেই সপোনৰ বাবে চেষ্টা কৰিবলৈও এৰি দিলে দেউতাকে। দিনৰ পিছত দিন সেই ভয়াবহ যন্ত্ৰণাৰ সৈতে যুঁজি যুঁজি জীয়াই থকাতে দেউতাক কিজানি বন্দী হৈ ৰ’ল। নিয়তিৰ যেন এক পৰিহাস। সেই হৰেন বৰদেউতাই আত্মসমৰ্পন কৰি এদিন ছালফা হ’ল। কেইবাখনো চাহবাগানৰ মালিক হ’ল। অসমৰ সেই ইতিহাসৰ সৈতে যেন এই অজান্তি মুলুকৰ ইতিহাসৰো কিছুমান বিন্দু মিলি গ’ল। মিলি গ’ল হাজাৰ-বিজাৰ নিৰপৰাধ জনতাৰ আতংক আৰু যন্ত্ৰণাৰ ধাৰা!



‘কিয় উলিয়াইছ সেই পুৰণি কথাবোৰ?’ নিজকে সুস্থিৰ কৰি মাকে সুধিলে।

‘নাই এনেয়ে।’

‘লণ্ডনলৈ যোৱাৰ কথা ভাৱিছ নেকি?

মাকক তাই এতিয়াও ৰায়ানৰ কথা কোৱা নাই। কিন্তু বিদ্যুতৰ কথাবোৰ তেওঁ গম পাইছে। তাইৰ পৰাও, বিদ্যুতৰ পৰাও।

‘নাজানো মা!’

‘তোৰ জীৱনৰ সিদ্ধান্ত এয়া- গতিয়ে নিজেই ভাৱি-গুণি ল’বি। মই মাত্ৰ এটাই ক’ম, সম্পৰ্ক গঢ়া টান কিন্তু ভঙা খুবেই সহজ। তই কিজানি ভাৱিছিলি, ইমান কষ্ট খাই দেউতাৰৰ লগত অতবছৰেনো কিয় সংসাৰ কৰি আছিলোঁ! মই নিজেই সেই কথাটো বহুদিন ভাৱি চাইছোঁ। দেউতাৰৰ কষ্ট দেখি ময়ো সমানেই দুখী হৈছিলোঁ। ভাৱিছিলোঁ, সেই বোজাৰ ভাৰ যিমান কষ্ট হ’লেও দুয়ো ভগাই ল’ম। সেইকাৰণেই সেই বহুবাৰ সেই মাতাল ৰাতিৰ আঘাতবোৰ গাত পাতি লৈছিলোঁ। ভাৱিছিলোঁ, মোক কষ্ট দি যদি তেওঁৰ যন্ত্ৰণাৰ কোব অলপ হ’লেও কমিছে তেনে সেয়াই হওক। সংসাৰখন চলাই নিবলৈ মই নিজৰ ফালৰ পৰা সকলো দিব বিচাৰিছিলোঁ। কিন্তু ত্ৰিছটা বছৰ তেনেকৈ কটোৱাৰ পিছত মোৰ উপলব্ধি হ’ল, সংসাৰ কেৱল এজনৰ চেষ্টাৰে নচলে। নিজৰ জীৱনৰ সকলো যন্ত্ৰণা-হাঁহাকাৰ দেও দি গৈয়ে দুয়ো চেষ্টা কৰাৰ দৰকাৰ। যেতিয়াই সেই আশাটো হেৰাই গ’ল, দেউতাৰৰ সৈতে সংসাৰ কৰি থকাৰ শেষ বান্ধোনখিনি নোহোৱা হৈ গ’ল। মই জানো, নিজৰ ফালৰ পৰা সম্পুৰ্ণ চেষ্টা কৰিলোঁ, যিমান পাৰি সময় দিলোঁ। দেউতাৰে নিজৰ মাজতে সেই দানৱক লালন কৰি থাকিল। কেতিয়াও মোকো নক’লে, কাৰো সহায়ো নল’লে। মই নিজে যি পাৰোঁ, বুজাৰ চেষ্টা কৰিলোঁ, সেই যন্ত্ৰণা কমোৱাৰ চেষ্টা কৰিলোঁ। কিন্তু দেউতাৰৰ সেই যুঁজৰ বলি হ’বলৈতো নিজকে এৰি দিব নোৱাৰোঁ! সেয়ে মোৰ কোনো অনুশোচনা নাই। দেউতাৰৰ সৈতে ইমানদিন থকাতো- আৰু এতিয়া সেই সংসাৰৰ মায়া এৰি নিজৰ জীৱন নিজে গঢ়াতো।’

মাক এপলক ৰ’ল। তুলিকাই আশ্চৰ্য্যৰে শুনিলে মাকৰ সেই স্বীকাৰোক্তি। শৈশৱৰ বহু কথা, বহু ঘটনাৰ ৰহস্য যেন মুকলি হৈ গ’ল তাইৰ দুচকুৰ সমুখত। মাকে আকৌ ক’লে,

‘তোকো এটাই ক’ব খোজো, যিয়েই সিদ্ধান্ত নলৱ, নিজকে এবাৰ সুধি চাবি সম্পৰ্ক এটা ভঙাৰ আগেয়ে সেই সম্পৰ্কটো জীয়াই ৰখাৰ বাবে সকলোখিনি কৰিছনে! নিজৰ সন্মুখত থিয় দি ক’ব পাৰিবিনে, সেই সম্পৰ্কত আৰু একোৱে বাকী ৰোৱা নাই? যদি সেয়া অন্তৰেৰে বিশ্বাস কৰ, তেন্তে সেয়াই তোৰ উত্তৰ। যিয়ে সিদ্ধান্ত নলৱ মই সদায়ে তোৰ কাষত আছোঁ, তই জানই!’

মাকৰ মাতটো থোকাথোকি হৈ আহিল। তুলিকা মূক হৈ ৰ’ল। কিমানখিনি সাহসেৰে আৰু সততাৰে মাকে এইখিনি কথা ক’লে তাইৰ যেন সিৰাই সিৰাই সেয়া উপলব্ধি কৰিলে।

সিদিনা আবেলি তাই দৌৰিবলৈ ওলাই গ’ল। আৰ্ণ নৈৰ পাৰে পাৰে। ফাৰমানাৰ সতেজ বতাহ, নৈৰ দুয়োপাৰৰ সেউজীয়া, চৰাই-চিৰিকটিৰ কাকলিয়ে তাইৰ মনটো বহুখিনি শান্ত কৰিলে। ভৰিৰ চালনাৰ লগে লগে মন্ত্ৰ জপ কৰাৰ দৰে তাই মনৰ ভিতৰতে কৈ গ’ল, ‘মই সুখী হ’ব বিচাৰোঁ, সকলো হাহাঁকাৰ এৰি এটা শান্তিময় জীৱন বিচাৰোঁ।’ মিচেলে শিকোৱা কিটিপ সেয়া। যিমানেই জপ কৰিলে সিমানেই তাই নিজৰ ভৰি দুখন মাটিত পৰা যেন অনুভৱ কৰিলে। সেই মাটিৰে বহু তললৈকে দুয়োখন ভৰিতে শিপা গজি অহা যেন ভাৱ হ’ল। এই পৃথিৱীয়ে তাইক কেতিয়াও হামথুৰি নপৰাকৈ ধৰি থকা যেন ভাৱ হ’ল। যিমানেই দৌৰিলে সিমানেই এই পৃথিৱীৰ অপাৰ মমতাৰে তাইক শক্তি আৰু সাহস দিয়া যেন অনুভৱ কৰিলে। বতাহৰ হো-হোৱনি তীব্ৰ হ’ল। এজাক পাতলীয়া বৰষুণ নামিল। কিবা এক যাদুকৰী মায়াত বন্দী হৈ তুলিকাই দৌৰিয়ে থাকিল।

সন্ধিয়া লগাৰ পৰত ঘৰ পাই দেখে, দুৱাৰমুখত লিছা আৰু ফিয়না!

‘হাই তুলিকা! দৌৰিবলৈ গৈছিলা নেকি? গোটেইজনীচোন জুৰুলি-জুপুৰি! কেইবাবাৰো ফোন কৰিও তোমাক নাপাই আমি গুচিয়ে আহিলো!’

তুলিকাৰ ৰূপ দেখি সিহঁত দুয়ো কিজানি দুশ্চিন্তাতে পৰিল। ফোনটোও এপাৰ্টমেণ্টতে এৰি গ’ল। কথাটো উপলব্ধি কৰি তুলিকাই হাঁহি পেলালে।

লিছা আৰু ফিয়না আচৰিত হ’ল। কিন্তু দুয়ো একো নক’লে। যেন তুলিকাই যেনেকৈয়ে বিচাৰে তেনেকৈয়ে কোনো প্ৰশ্ন নকৰাকৈ তাইৰ কাষত থিয় দিবলৈ সিহঁত সাজু!

‘আহা, ভিতৰলৈ সোমাই আহা।’

দুয়োকে বহিবলৈ দি তুলিকাই লৰালৰিকৈ গা ধুলেগৈ। কাপোৰ-কানি সলাই মেলি আহি দেখে, দুয়ো মিলি খোৱা টেবুলত প্লেট সজাইছে।

‘তুমি ভালপোৱা আইৰিছ ষ্টিউ আনিছোঁ চোৱা। লগতে চ’ডা ব্ৰেড!’ লিছাই ক’লে।

দুয়োলৈকে মৰম লাগি গ’ল তুলিকাৰ। তিনিও খাবলৈ বহিল। অফিচৰ দুই এটা কথাৰেই সিহঁতে খোৱা সামৰিলে। ৰায়ানৰ কথা উলিয়াবলৈ যেন লিছা আৰু ফিয়না দুয়োৰে সংকোচ হ’ল। সেয়া বুজিয়ে খোৱাৰ শেষত তুলিকাই ক’লে,

‘তোমালোকে মাৰ্কক কথাবোৰ বুজাই ক’ব পাৰিবানে? মই এসপ্তাহৰ ছুটি বিচাৰি ইমেইল এটা কৰি থৈছোঁ।’

‘পাৰিম পাৰিম। সেইবোৰ তুমি চিন্তাই নকৰিবা।’

তুলিকাই হয়ভৰ দি লিভিং ৰুমৰ কাপবৰ্ডৰ পৰা চ্যুটকেছ এটা উলিয়াই আনিলে। তাইৰ পিছে পিছে গৈ লিছা আৰু ফিয়না শোৱকোঠাত বহিলগৈ। তুলিকাই নীৰৱে চ্যুটকেছত কাপোৰ ভৰাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে।

লিছাই লাহেকৈ মাত দিলে, ‘কাইলৈ পুৱাই ওলাবা নেকি?’

‘অঁ’

‘ডেৰীলৈ?’ এইবাৰ ফিয়নাই সুধিলে।

‘নহয়, লণ্ডনলৈ!’

তুলিকাৰ দুচকুত ফুটি উঠা দৃঢ়তা আৰু সংকল্প সিহঁত দুয়ো ঠিকেই দেখিলে। সিহঁতৰ আশ্চৰ্য্যচকিত মুখ দুখখন তুলিকাই দেখিও নেদেখাৰ ভাও ধৰিলে।

পূৰ্বৰ খণ্ডসমূহ:


  • ফাৰমানা (প্ৰথম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বিতীয় খণ্ড)
  • ফাৰমানা (তৃতীয় খণ্ড)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্থ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (পঞ্চম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ষষ্ঠ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (সপ্তম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (অষ্টম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (নৱম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দশম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (একাদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বাদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ত্ৰয়োদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্দশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (পঞ্চদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ষষ্ঠদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (সপ্তদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (অষ্টদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (উনবিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (বিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা ( একবিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বাবিংশ অধ্যায়)
  • ফাৰমানা (ত্ৰয়োবিংশ অধ্যায়)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্বিংশ অধ্যায়) 
  • ফাৰমানা (পঞ্চৰ্বিংশ অধ্যায়) 
  • ফাৰমানা (ষষ্ঠবিংশ অধ্যায়)

  • Sunday, 26 May 2024

    ফাৰমানা: খণ্ড ২৬

    অফিচলৈ সোমায়ে তুলিকাৰ চকুত পৰিল, আজি গোটেইবোৰ ন বজাতে আহি অফিচ পাইছেহি। গোটেইবোৰ মানে সিহঁতৰ উপৰিও সাধাৰণতে ফিল্ডতে বেছি সময় কটোৱা ডেৰেন, টম আৰু পিটাৰো আছেহি। তাই দুৱাৰ খুলি সোমোৱাৰ লগে লগে টমে উত্তেজিতভাৱে চিঞৰি উঠিল,

    ‘খৱৰটো পালানে তুলিকা?’ তাইৰ মুখৰ অভিব্যক্তি দেখি তেওঁৰ লগতে সকলোৱে বুজিলে, নাই, তুলিকাই একো গমকে নাপায়। টম বা অফিচৰ কোনোৱে হয়তো কল্পনাই কৰিব নোৱাৰিলে, কি এক মানসিক অৱস্থা লৈ তাই আজি অফিচত ভৰি দিছেহি। কালি নিশাটোৰ ভিতৰতে তাই নিবিচৰাকৈয়ে যে অতীতে পুনৰ ধৰা দিছেহি এই বৰ্তমানত! সেই সকলো অস্থিৰতা লুকুৱাবলৈ চেষ্টা কৰি তুলিকাই সুধিলে,

    ‘কি খৱৰ কওকচোন?’

    টমে একেই উদ্যমেৰে কৈ উঠিল, ‘মাৰ্কৰ চাকৰি ইয়াতে খাটাং হ’ল! আজি পুৱাই খৱৰ আহিছে। সেয়ে আমি সকলো ঢপলিয়াই আহি অফিচ পাইছোঁহি!’

    সেয়া শুনিয়ে তুলিকাৰ মনৰ সকলো অৱসাদ-যন্ত্ৰণা আঁতৰি যোৱা যেন ভাৱ হ’ল! সাংঘাতিক এক স্বস্তি আৰু সন্তুষ্টিয়ে ভৰ কৰিলেহি তাইৰ হৃদয়ত।

    ‘কি সঁচাই? ইমান ভাল খৱৰ!!’

    আজি প্ৰথমবাৰৰ বাবে তাই মাৰ্কক কৰমৰ্দন নকৰি পোনেই সাৱটি ধৰিলেগৈ, ‘অভিনন্দন মাৰ্ক। মোৰ যে কিমান ভাল লাগিছে বুজাই ক’ব নোৱাৰোঁ।’

    মাৰ্কে তেওঁৰ স্বভাৱসুলভ মিঠা হাঁহিটোৰে তাইকো আকোঁৱালি ল’লে। তাৰপিছত ক’লে,

    ‘বৰ সকাহ পাইছোঁ, বুজিছা! নিজকে ভাগ্যৱান যেন লাগিছে- মনে-প্ৰাণে ভালপোৱা ঠাই এখনত ভাল লগা কামবোৰ কৰি থাকিব পাৰিছোঁ। তাকো সেয়া কৰাৰ সুযোগ পাইছোঁ ভালপোৱা মানুহ এখিনিৰ লগত একেলগে। আৰু কি লাগিছে কোৱাচোন!’

    ‘ভাল পোৱা বা নোপোৱা আমি তোমাক নেৰিছোঁ দেই, মাৰ্ক। আমাৰ দলৰ গুৰি বঠা তোমাৰ দৰে অন্য কোনেও ধৰিব নোৱাৰে! এতিয়া গোটেই জীৱন আমাক সকলোকে সহ্য কৰি থাকিবলৈ সাজু হোৱা।’ ফিয়নাই নাটকীয় ভংগীৰে কোৱা কথাষাৰত সকলোৱে হাঁহি পেলালে।

    কিন্তু ভিতৰি যেন সকলোৱে স্বস্তিৰ নিশ্বাস পেলালে। এই খৱৰটো যেন কেৱল মাৰ্কৰ বাবেই নহয় গোটেই দলটোৰ বাবেই দিকনিৰ্দেশক যেন হৈ পৰিছিল! নেচাৰৰ পুনৰ্সংগঠনৰ ধুমুহাজাক যেন আজিহে থামিল- সকলোৰে তেনে ভাৱ হ’ল। দলটোৰ দৰেই তুলিকাৰ বাবেও মাৰ্ক কেৱল সিহঁতৰ দলপতিয়ে নহয়, সঁচা অৰ্থত তেওঁ পথনিৰ্দেশক। এই অজান্তি মুলুকত প্ৰথম ভৰি থোৱাৰ দিনাৰে পৰা কৰ্মক্ষেত্ৰৰ প্ৰতিটো খোজতে তেওঁ তুলিকাক হাতত ধৰি শিকাইছে, ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু মানুহৰ বিষয়ে মাৰ্কৰ পৰাই তাই বহু নতুন কথা জানিছে। জটিল পৰিস্থিতিতো কেনেকৈ এই দল আৰু দলীয় আদৰ্শৰ ধাৰা আগবঢ়াই নিব পাৰি, অগাধ জ্ঞান আৰু অভিজ্ঞতা লৈও কেনেকৈ মাটিৰ মানুহ হৈ থাকিব পাৰি তাৰ যেন আজীৱন দৃষ্টান্ত এই মাৰ্ক! বিছবছৰৰ আগৰ ট্ৰাবলছৰ ভয়াবহ দিনবোৰত যেনেকৈ স্থিতপ্ৰজ্ঞ হৈ ফাৰমানাৰ প্ৰকৃতিৰ বাবে কাম কৰি গৈছিল, তেনেদৰেই নেচাৰৰ পুনৰ্সংগঠন, সুখৰ সংসাৰৰ বাস্তৱ পৰিণতি সকলো দেও দি আজিও তেওঁ একেদৰেই জীৱনৰ মুখামুখি হৈছে।

    সিদিনা সন্ধিয়া এই সুখৱৰটো উদযাপন কৰিবলৈ নেচাৰৰ সকলো ডেভেনিছ পাবত লগ হ’ল। তাৰে এচুকৰ ডাঙৰ টেবুলখনত বহি লৈ ডেৰেনে ক’লে,

    ‘প্ৰথমে ময়ে পিটচাৰ এটা আনোঁ- গিনিছেৰেই আৰম্ভ কৰোঁ, নহয় জানো?’

    গোটেইবোৰে হয়ভৰ দিলে। এনে ডাঙৰ গোটত পাবলৈ আহিলে ইয়াত সাধাৰণতে সেয়াই নিয়ম। এজন এজনকৈ পাল পাতি বীয়েৰৰ পিটচাৰ অৰ্থাৎ জগ একোটা কিনে।

    হাতে হাতে গিনিছ বীয়েৰৰ গিলাচ লৈ সকলোৱে মাৰ্কক এটা ট’ষ্ট দিবলৈ অৰ্থাৎ দুআষাৰ ক’বলৈ অনুৰোধ কৰিলে। গিলাচটো কিছু ওপৰলৈ ধৰি লৈ মাৰ্কে ক’লে,

    ‘তোমালোকে জানাই, দুটা দশকৰ আগতে মই ফাৰমানাত প্ৰথম ভৰি থৈছিলোঁ। তেতিয়া ট্ৰাবলছৰ ভয়াবহতাৰ মাজতে ইয়াত এটা নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰিছিলোঁ। তেতিয়াই ফাৰমানাৰ সেউজীয়াৰ মায়াত বন্দী হৈ পৰিছিলোঁ। জীৱনটো থানথিত লাগিল বুলি ধৰি লোৱাৰ পিছত এই বছৰটোৱে কি যে এজাক ধুমুহা লৈ আহিল। নেচাৰ একে হৈ নাথাকিল, মোৰ পৰিয়ালো একে হৈ নাথাকিল। কিন্তু আজি ভাৱ হৈছে, আমি মানুহবোৰতো একে আছোঁ- আমাৰ মাজৰ আন্তৰিক টান আৰু হেঁপাহবোৰতো একেই আছে, হাজাৰ সংঘাত দেও দি এই ফাৰমানাওতো একেই আছে, নহয় জানো? আজি আকৌ এবাৰ সেয়ে কৃতজ্ঞ অনুভৱ কৰিছোঁ আৰু তাৰ বাবে তোমালোক সকলোকে বহুত ধন্যবাদ জনাব খুজিছোঁ। তোমালোকৰ সহায়-সহযোগিতা আৰু একতাৰ জোৰতে মই আজি ইয়াত আছোঁ, আমাৰ দলটো আছে। আমিবোৰ যেন সদায়ে একেদৰেই থাকোঁ!……চিয়েৰ্ছ!’

    সকলোৱে একেলগে গিলাচ ওপৰলৈ দাঙি কৈ উঠিল, ‘চিয়েৰ্ছ!’

    আজি প্ৰথমবাৰৰ বাবে মাৰ্কে সমজুৱাকৈ নিজৰ পৰিয়ালৰ কথা ক’লে। সকলোৱে গম পালেও লিছাৰ বাহিৰে মাৰ্কৰ সৈতে অন্য কোনেও সেই সম্পৰ্কে পতা নাই। লিছাৰ পৰাই তুলিকাই গম পাইছে, আন্যাই সেই একেটা বাটতে চুবুৰীয়াৰ ঘৰত নতুনকৈ সংসাৰ পাতিছে, মিনলাৰ জীৱন দুলিব ধৰিছে আন্যা আৰু মাৰ্কৰ ক’পেৰেণ্টিঙৰ দোলকত। প্ৰথমে জটিল যেন লাগিলেও লাহে লাহে পৰিয়ালটোৰ এই নতুন ৰূপতে তিনিও যেন অভ্যস্ত হৈ আহিব ধৰিছে। আনকি মাৰ্কে হেনো লিছাক মাজে মাজে ক’বলৈ লৈছে, এতিয়া মিনলাৰ সৈতে নিজাকৈ সময় কটাবলৈ পাই, একেলগে খেলি আৰু ফুৰি তেওঁৰো ভাল লগা হৈ আহিছে। কোনে জানে, আন্যাৰ সৈতে একেলগে থকা হ’লে সেই সময়বোৰে কেনে ৰূপ ল’লেহেঁতেন। তুলিকাৰ ভাৱ হ’ল যেন, মাৰ্কে বাস্তৱক অন্ত:কৰণেৰে মানি লোৱাৰ অহৰহ চেষ্টা কৰিছে। এই এটা বছৰত ব্ৰেক্সিটৰ অনিশ্চয়তাই ফাৰমানা কঁপাই তুলিছে, ট্ৰাবলছৰ ভয়াবহ দিনবোৰ সোঁৱৰাই দিছে। তাতে ভূতৰ ওপৰত দানহ পৰাদি নেচাৰৰ পুনৰ্সংগঠন আৰু মাৰ্কৰ ডিভৰ্চে হয়তো কত যন্ত্ৰণা আৰু অস্থিৰতাৰে মাৰ্কৰ জীৱনটো আৱৰি পেলালে। তথাপি- তথাপি তেওঁ থিয় দি ৰৈছে সেই সকলোবোৰ আকোঁৱালি লৈ। কি এক জীৱনবোধে মানুহক এনে বাস্তৱমুখী আৰু আশাবাদী কৰি ৰাখিব পাৰে সেয়া তুলিকাই নাজানে!

    ‘কি বীয়েৰ খাবা, তুলিকা? এইবাৰ মোৰ পাল!’ টমে টেবুলৰ সিমূৰৰ পৰা ডিঙি বেঁকা কৰি সোধাত তুলিকাৰ সম্বিত আহিল।

    ‘তোমালোকৰ দৰে ইমান জোৰত আমি শেষ কৰিব নোৱাৰোঁ দেই!’ তুলিকাই কিবা কোৱাৰ আগতেই ফিয়নাই মাত দিলে। কৈ তাই নিজৰ গিলাচত এতিয়াও বাকী ৰোৱা গিনিছখিনিও দেখুৱালে।

    তুলিকাই নিজৰ গিলাচটো চাই ফিয়নাৰ কথাতে হয়ভৰ দিলে। টম উঠি গ’ল। পিটচাৰ এটা ভৰাই নতুনকৈ বীয়েৰ আনিলে। কিন্তু লগতে এজগ পানী আৰু দুটা আধা পাইণ্টৰ সৰু গিলাচ আনি সিহঁত দুজনীৰ সন্মুখত থ’লেহি। তাৰপিছত ক’লে,

    ‘তোমালোক দুজনীয়ে হাফ পাইণ্টৰ গিলাচেৰে কাম চলোৱা তেনে! লগতে এয়া পানী আনিছোঁ, লোৱা। আজি দৰকাৰ হ’ব!’

    টমৰ আগজাননী শুনি সকলোৱে হাঁহিলে। তাৰমানে আজি আড্ডা সোনকালে সামৰাৰ লক্ষণ নাই। কিমান দিনৰ মূৰতযে দলটোৱে মুকলি মনেৰে একেলগে পাবত বহিছেহি। গতিকে বহুদিনৰ মূৰত আড্ডাও জমি উঠিছে।

    তাৰ মাজতে লিছাই একাষৰীয়াকৈ তুলিকাক সুধিলে,

    ‘ৰায়ানৰ কি খৱৰ, তুলিকা?’

    ‘ভালেই। সি ৰিপৰ্টিঙৰ কামত এইকেইদিন খুউব ঘুৰা-ঘুৰি কৰিব লগা হৈছে।’

    প্ৰায় লগে লগেই লিছাই সুধিলে, ‘ফাৰমানাৰ বোমা বিস্ফোৰণৰ ঘটনাটোৰ কাৰণে নেকি?’

    তুলিকা আচৰিত হ’ল। তাই একো গমেই পোৱা নাছিল। কি, ক’ত, কেতিয়া হৈছে সেইবোৰ? লিছাইহে সবিশেষ ক’লে,

    যোৱা সপ্তাহটোতে ফাৰমানা আৰু ওচৰে-পাজৰে কেইবাটাও বোমা বিস্ফোৰণৰ ঘটনা ঘটিছে। যোৱা কেইবাসপ্তাহত পুলিচে অ’ত ত’ত বোমা উদ্ধাৰ কৰিয়ে আছে- সিদিনা ডেৰীতো এটা পালে। কোনোবাই সাক্ষাৎ পুলিচ অফিচাৰ গৰাকীৰ গাড়ীতে থৈ গৈছিল। অ’মাৰ বিস্ফোৰণত পুলিচ এগৰাকী আহতও হৈছে। গোটেইবোৰৰ ধৰণ আৰু ঠাই চাই পুলিচে সন্দেহ কৰিছে এয়া আই আৰ এ-ৰ কাম।

    ‘মানে বিৰোধী ৰিপাব্লিকান আৰ্মি?’ তুলিকাই সুধিলে।

    ‘অঁ, ঠিকেই কৈছা। ১৯৯৮ চনৰ গুড ফ্ৰাইডে’ৰ দিনা হোৱা শান্তি চুক্তিয়ে ট্ৰাবলছৰ ভয়াবহ দিনবোৰৰ অন্ত পেলাইছিল, কিন্তু সেই চুক্তিত সন্মত নোহোৱা এদল বিৰোধী ৰিপাব্লিকান অসন্তুষ্ট হৈয়ে ৰৈ গৈছিল। লাহে লাহে সেই সকলেই পুনৰ গোট বান্ধিলে। অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ আৰু মূলধন গোটালে। লক্ষ্য এটাই ব্ৰিটেইনৰ পৰা পৃথক আৰু দুয়োখন আয়াৰলেণ্ড মিলাই এক স্বাধীন আয়াৰলেণ্ড গঠন। এতিয়া ব্ৰেক্সিটৰ অনিশ্চয়তাই যেন সেই গোটবোৰক আগতকৈও অস্থিৰ কৰি পেলাইছে। অ’ত ত’ত হিংসাত্মক ঘটনাবোৰেও পুনৰ মূৰ দাঙি উঠিবলৈ লৈছে।’

    ‘আই আৰ এ-ৰ কথা কৈছা? মই ভাৱোঁ, এই গোটবোৰ অ’ত ত’ত সিচঁৰতি হৈ নিজৰ মতে কাম কৰি আছে- সেই লক্ষ্যতকৈও গোটবোৰৰ আচল লক্ষ্য হৈছে, মানুহৰ মাজত আতংক বিয়পোৱা!’ কাষতে বহি থকা ফিয়নাই মাত দিলে।

    উৎস: ৱিকিকমন্স


    সেই আলোচনাবোৰে তুলিকাৰ বাবে যেন এটা অশনি সংকেত এৰি গ’ল। ৰায়ানৰ কথা ভাৱি তাইৰ বেছিকৈ চিন্তা লাগিবলৈ ধৰিলে। কি পৰিৱেশতযে তাই ৰায়ানক বিদায় জনাব লগা হ’ল সিদিনা। তাৰপিছত এবাৰো কথা পতাও হোৱা নাই। সিদিনা পাবৰ পৰা ওলায়ে তাই তালৈ মেচেজ পঠালে,

    ‘ঠিকে আছানে ৰায়ান? ইয়াত বাতৰি কিছুমান শুনি আছোঁ বাবে চিন্তা হৈ আছে। খৱৰ দিবাচোন!’

    সিদিনা ৰায়ানৰ কোনো উত্তৰ নাহিল। তাৰ সলনি আহিল বিদ্যুতৰ কেইবাটাও মেচেজ। মাক-দেউতাকৰ কথাটো মনত পেলাই দিলে সি। তাই গ’লে কি কি কৰাৰ পৰিকল্পনা সেয়াও জনালে। আৰু শেষত লিখি পঠালে,

    ‘তুমি আহিবা তুলিকা, প্লিজ আহিবা!’

    পিছদিনা সন্ধিয়া তুলিকা থেৰাপিষ্ট মিচেলৰ ওচৰ পালেগৈ। যোৱা দুটা সপ্তাহতে ইমানবোৰ ঘটনা ঘটি গৈছে যে সেই সকলোবোৰ ভাৱি চাই কৰ্তব্য স্থিৰ কৰিবলৈকে তাইৰ কষ্ট হৈছে। মিচেলে ক’লে,

    ‘সকলো সমস্যাৰ সমাধানসূত্ৰ প্ৰত্যেক মানুহৰ নিজৰ মাজতে থাকে, তুলিকা। প্ৰত্যেক মানুহৰ হৃদয়ৰ নিভৃত কোণত সেই সাহস আৰু অন্তৰ্শক্তি লুকাই থাকে। মাথোঁ সেয়া সময়ত বিচাৰি পাবলৈ টান। নিজৰ হৃদয়ৰ আহ্বান শুনিবলৈ টান। তোমাৰ জীৱন আৰু সুখ-দুখৰ চাবি-কাঠিও কেৱল তোমাৰ লগতে আছে। সেয়া মই ঠিক কৰি দিব নোৱাৰোঁ। সেয়া মোৰ কামো নহয়। মোৰ কাম হৈছে, তোমাক তাৰবাবে দৰকাৰী সঁজুলিখিনি দেখুৱাই দিয়া।’

    তুলিকাই কিছু আবেগেৰে ক’লে,

    ‘মিচেল, অতীতত লেটি লৈ থকাৰ পৰা ওলাই বৰ্তমানটোত জীবলৈ তুমিয়ে মোক শিকাইছিলা। এই দেওনাখন পাৰ হোৱাৰ বাবেও তোমাৰ সহায়ৰ বহুত প্ৰয়োজন। নাজানো কিয়, কেৰিয়াৰৰ বাবে আমি ইমানবোৰ শিক্ষা আৰু অভিজ্ঞতা লওঁ, কিন্তু জীৱনটো পৰিপূৰ্ণভাৱে জীয়াই থাকিবলৈ যি শিক্ষা আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ দৰকাৰ- তাকে কেতিয়াও শিকা নহয়! কোৱা মোক- কি সঁজুলি আছে! কি মোক সহায় কৰিব মই নিজেনো কি বিচাৰোঁ জানিবলৈ!’

    ‘তুমি ইতিমধ্যে সেয়াও শিকিছা তুলিকা। নিজৰ যত্ন লোৱা। নিজৰ শৰীৰ আৰু মনৰ যত্ন লোৱা- মন আৰু শৰীৰে কিনো বিচাৰে কাণপাতি শুনি চোৱা। আমাৰ শৰীৰতেইতো মনে বাস কৰে। গতিকে নিজৰ মনটোক চুই চোৱাৰ আটাইতকৈ সহজ উপায় হৈছে শৰীৰৰ যত্ন লোৱা। ভালকৈ খোৱা আৰু শুৱা। আগৰদৰেই দৌৰিবলৈ ওলাই যোৱা। চেষ্টা কৰা যাতে জীৱনৰ এটা অংশত আৰম্ভ হোৱা ধুমুহাজাক সকলো প্ৰান্তলৈ ঠেলি নিদিয়া, বৰ্তমানটো তচ-নচ হ’বলৈ নিদিয়া। শান্ত আৰু স্বাস্থ্যকৰ শৰীৰটোৱে মনটোক শক্তি দিব। মনটোকো শান্ত কৰিব আৰু তেতিয়াই কুঁৱলী ফালি সূৰ্য ওলোৱাৰ দৰে তোমাৰ উত্তৰো ওলাব।’

    মিচেলে সেয়া কৈয়ে ক্ষান্ত নাথাকিল, তুলিকাক ঘৰত অভ্যাস কৰিবলৈ বুলি কেইবাটাও কৌশল শিকালে। কেইবাবাৰো দীঘল উশাহৰ লগে লগে শৰীৰৰ প্ৰতিটো অংশলৈ মনোযোগ দিয়াৰ অভ্যাস কৰি লাহে লাহে তাই যেন শান্ত হৈ আহিল। ভাৱ হ’ল, তাই পাৰিব। নিজৰ সিদ্ধান্ততে অটল হৈ ৰ’ৱ পাৰিব।

    শান্ত আৰু পৰিতৃপ্ত মন এটা লৈ তাই উভতিল। কিন্তু এপাৰ্টমেণ্ট পাই দেখে, লিছা দুৱাৰমুখতে ৰৈ আছে। তাইড় মুখখন শুকান, দুচকুত হাজাৰ উৎকণ্ঠা!

    ‘হাই লিছা! হুৱাটছ্‌ দ্য ক্ৰেইক? ঘপকৈ ওলালাহি যে।’ তুলিকাই লৰালৰিকৈ আগবাঢ়ি আহি ক’লে।

    লিছাই চেপা উৎকণ্ঠাৰে ক’লে, ‘কথা এটা আছে। তোমাক ফোনত কোৱাতকৈ মুখামুখিকৈ পাতিম বুলিয়ে গুচি আহিলোঁ। ভিতৰলৈ যাওঁ?’

    অজান আশংকাত তুলিকাৰ বুকুখন চিৰিংকৈ গ’ল। মিচেলৰ পৰা কঢ়িয়াই অনা নিৰিবিলি শান্তিৰ ছায়া যেন মুহূৰ্ততে ভাপ হৈ উৰি গ’ল!

    তাই কোনোমতে দুৱাৰ খুলি বহা কোঠা পালেহি। পিছে পিছে লিছা। তাইৰ মুখামুখিকৈ বহি সোঁহাতখন খামুচি ধৰি লিছাই ক’লে,

    ‘তুলিকা, কালি যে পাতিছিলো বোমা বিস্ফোৰণৰ কথা, মনত আছে?’

    ‘আছে! সকলো ঠিকে আছেতো? কাৰোৱাৰ কিবা হ’ল নেকি?’ তুলিকাৰ অজানিতে মাতটো কঁপিল।

    ‘দুদিন আগতে অ’মাত হোৱা বিস্ফোৰণটোৰ লগত জড়িত বুলি দুজনক পুলিচে এৰেষ্ট কৰিছে। আজিৰ ‘ফাৰমানা ট্যুডে’ত এয়া কি প্ৰকাশ পাইছে চোৱা।’

    লিছাই কাকতৰ প্ৰথম পৃষ্ঠাটো মেলি ধৰিলে। বৰ বৰ হৰফেৰে লিখা আছে, অ’মাৰ বোমা বিস্ফোৰণত আই আৰ এ জড়িত’। তাৰ পৰা তাইৰ চকু গ’ল লিছাই আঙুলীয়াই দিয়া বিতং বাতৰিটোলৈ। ‘এই বিস্ফোৰণৰ লগত জড়িত থকাৰ সন্দেহত পুলিচে ৰায়ান অ’কন’ৰ আৰু বেৰী ৰ’বছন নামৰ দুগৰাকী ব্যক্তিক আটক কৰিছে।’

    ‘এই ৰায়ান আমাৰ ৰায়ান নহয়নে? সেই কাৰণেই চাগৈ ফাৰমানা হেৰ’ল্ডে এই বাতৰি ছপোৱা নাই!’

    সেই বাতৰি আৰু লিছাৰ কথাত তুলিকা যেন চকিত হৈ পৰিল! কি কয় লিছাই? এয়া কেনেকৈ সম্ভৱ হ’ব পাৰে? কেনেকৈ? তাইৰ ৰায়ান সাংবাদিক! সেই ৰায়ান কেনেকৈ সন্ত্ৰাসবাদী হ’ব পাৰে? নে বিপ্লৱী? তাই নাজানে এই আই আৰ এ কি! নাজানে কোন এই ৰায়ান!

    এইবাৰ তাই লিছাৰ পৰা কাকতখন আজুৰি অনাদি লৈ বাতৰিটো প্ৰথমৰ পৰা পঢ়ি চালে। দেখিলে তাত আগৰ বিস্ফোৰণৰ কথাও উল্লেখ কৰিছে। তাই খপজপকৈ তাৰিখবোৰ মিলাই চালে। কি কৈছিল ৰায়ানে? কি কৈছিল? অঁ ঠিকেই, প্ৰথমে অ’মা, তাৰপিছত ডেৰীত ৰিপৰ্টিঙৰ কাম। সেইবাবেই এসপ্তাহৰ যাত্ৰা। এয়া কি? তাৰিখবোৰ কেনেকৈ মিলি গৈছে তাৰ সৈতে? তেনে কি ফাৰমানাৰ বিস্ফোৰণতো? তাইৰ চাৰিওফালে যেন এই পৃথিৱীৰ সকলো ঘূৰিবলৈ লাগিল। যেন একোৱে নেদেখা হৈ আহিল তুলিকাই। সকলো ধুৱঁলী কুঁৱলী- সকলো। তাৰ মাজত মাথোঁ জিলিকি থাকিল এষাৰি কথা- টকে’ গাৰ লা! ৰায়ানৰ ডিঙিৰ সেই গেলিক ভাষাৰ শ্ল’গান- ‘এদিন আমাৰো দিন আহিব! টকে’ গাৰ লা!’


    পূৰ্বৰ খণ্ডসমূহ:


  • ফাৰমানা (প্ৰথম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বিতীয় খণ্ড)
  • ফাৰমানা (তৃতীয় খণ্ড)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্থ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (পঞ্চম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ষষ্ঠ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (সপ্তম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (অষ্টম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (নৱম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দশম খণ্ড)
  • ফাৰমানা (একাদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বাদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ত্ৰয়োদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্দশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (পঞ্চদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (ষষ্ঠদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (সপ্তদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (অষ্টদশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (উনবিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (বিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা ( একবিংশ খণ্ড)
  • ফাৰমানা (দ্বাবিংশ অধ্যায়)
  • ফাৰমানা (ত্ৰয়োবিংশ অধ্যায়)
  • ফাৰমানা (চতুৰ্বিংশ অধ্যায়) 
  • ফাৰমানা (পঞ্চৰ্বিংশ অধ্যায়)