এলবাৰ্টা ১১০: পানীকাউৰী বিচাৰি

বনীভিলৰ বাটত

'তোমাৰ গাড়ীখন সেই পাৰ্কিঙৰ শাৰীটোতে থাকিব। সেয়া চৰকাৰী গাড়ীৰ কাৰণে সংৰক্ষিত ঠাই।' অফিচৰ খিৰিকীয়েদি বাহিৰত বিশাল পাৰ্কিং লটটোলৈ আঙুলীয়াই জেফে ক'লে। জেফ আমাৰ অফিচৰ প্ৰশাসনিক সহায়।

হাতত গাড়ীৰ চাবি আৰু লগবুকখন লৈ ওলাই আহিলোঁ। পাৰ্কিং লটত থিয় দি চাবি টিপাৰ লগে লগে চৰকাৰী জীপৰ শাৰীটোৰ পৰা এখনে মাত দি উঠিল, 'পেপ!!'

অঁ, সেইখনেই তেন্তে! বগা জীপ চাৰ'কী গাড়ী। এডমণ্টনৰ ট্ৰেফিক আৰু গ্ৰীষ্মৰ চোকা ৰ'দজাক ঠেলি মোৰ গাড়ীখন আগবাঢ়িল। 

এইবাৰ মোৰ লক্ষ্যস্থান বনীভিল। এলবাৰ্টাৰ পূব প্ৰান্তত থকা এখন কণমানি নগৰ। এডমণ্টনৰ পৰা বনীভিললৈ দুৰত্ব প্ৰায় আঢ়ৈশ কিলোমিটাৰ। প্ৰথমবাৰৰ বাবে এলবাৰ্টা প্ৰদেশত নিজে গাড়ী লৈ ইমান দূৰলৈ অকলে ওলাইছোঁ। অৱশ্যে গুগল মেপে বাট চিনি পোৱাত অকণো অসুবিধা হ'বলৈ দিয়া নাই। মহানগৰৰ অকোঁৱা পকোঁৱা বাটবোৰ পাৰ কৰি আধাঘণ্টা নহওঁতেই ঘাইপথত উঠিলোগৈ।

ইয়াৰ ঘাইপথবোৰ সৰলৰেখাৰ দৰে পোন। গতিকে সেই হিচাপত ঘাইপথৰ গাড়ীৰ গতিও দুৰন্ত। ঘণ্টাত এশ কিলোমিটাৰৰ তলত কোনেও গাড়ী নচলায়। তাতকৈ লাহেকৈ চলালেহে বিপদজনক বুলি ধৰা হয়।

ঘাইপথ একেই যদিও যিমানেই আগবাঢ়িলোঁ, মোৰ সন্মুখত আৰু বাটৰ দুয়োকাষে ছবিবোৰ ঘনে ঘনে সলনি হ'ল। মহানগৰৰ পৰা ওলায়ে দেখা পালোঁ চকুৰে মনালৈকে সেউজীয়া ঘাঁহনিত মেৰাই মেৰাই প্ৰকাণ্ড বেইলবোৰ বনাই ৰাখিছে। এই বেইলবোৰেই শীতকালি গৰু-ঘোঁৰাক দানাৰ যোগান ধৰিব। 

তাৰপিছত চকুত ধৰা দিলে বিশাল খেতি-পথাৰ। কিছুমানত বাৰ্লিৰ সেউজীয়া। কিছুমানত কেন'লাৰ হালধীয়া। কেন'লা আমাৰ সৰিয়হৰ দৰে খোৱা তেলৰ এবিধ শস্য। সৰিয়হৰ দৰেই ফুলবোৰো হালধীয়া। মাজে মাজে পাৰ হৈ গ'লোঁ একো একোটা ফাৰ্মহাউচ- স্থানীয় ভাষাত যাক কোৱা হয় এক্ৰেজ। বিশাল এডোখৰ মাটিত বাঁৰী আৰু অৰণ্যৰে একোটা ঘৰ। ইয়াত বহু লোকে মহানগৰৰ পৰা আঁতৰি এনেকৈ নিজা এক্ৰেজত মুকলিমুৰীয়াকৈ থাকিবলৈ পছন্দ কৰে।

কেন'লাৰ হালধীয়া

কেইবাটাও বিশাল হ্ৰদ ইটোৰ পিছত সিটোকৈ পাৰ হওঁতে বুজিলোঁ বনীভিল পাবলৈ বেছি পৰ নাই। এই ঠাইক হ্ৰদৰ জিলা বা লেক ডিষ্ট্ৰিক্ট বুলি কোৱা হয়। বনীভিল নগৰখন জেছী হ্ৰদৰ পাৰতে লাগি আছে। পশ্চিমৰ বাটটোৰে বনীভিললৈ সোমালোঁ বাবে বাটতে দেখা পালোঁ বিশাল মুছ হ্ৰদ আৰু পাৰৰ শাৰী শাৰী অট্টালিকাবোৰ। পূবেও অন্য কেইবাটাও হ্ৰদ। সেয়ে এই ঠাই মাছ ধৰা, চিকাৰ কৰা আদিৰ বাবেই জনপ্ৰিয়। তাতে কেইবাটাও তেল কোম্পানীয়ে ইয়াত থিতাপি লৈছে। গতিকে কোম্পনীৰ প্ৰাচুৰ্যয়ো ইয়াৰ অৰ্থনীতিত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছে।

এই ঠাই, ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু বিকাশৰ সমতাৰ বিষয়ে জানিবলৈ উৎসুক হৈ পৰিলোঁ।  সন্ধিয়া হোটেল পাওঁগৈ মানে এজাক বৰষুণ নামিল। ধুই নিলে গ্ৰীষ্মৰ আৰ্দ্ৰতা আৰু দিনটোৰ ভাগৰ। আগ্ৰহেৰে বাট চাই ৰ'লোঁ এই ঠায়ে সাঁচি ৰখা নতুন কাম আৰু অভিজ্ঞতাখিনিলৈ।

বনীভিলৰ পানীকাউৰী

বনীভিল নগৰখন তেনেই সৰু। নগৰৰ মাজেদি মূল বাট এটাই। নাম মেইন ষ্ট্ৰীট। সেই বাটেৰেই গৈ কাষতে থকা ইটাৰঙী বিশাল বিল্ডিংটোত গাড়ী ৰখালোঁগৈ। সেয়া বনীভিলৰ প্ৰভিন্সিয়েল বিল্ডিং।এলবাৰ্টাৰ অন্য সৰু ঠাইবোৰৰ দৰেই ইয়াতো এই প্ৰভিন্সিয়েল বিল্ডিঙতে সকলোবোৰ চৰকাৰী বিভাগ আছে। 

বনীভিলৰ আদৰণি তোৰণ, কাষত প্ৰভিন্সিয়েল বিল্ডিং

বিল্ডিঙৰ সন্মুখতে মোৰ বাবে জেছনে বাট চাই আছিল। মোক দেখিয়ে তেওঁ হাত জোকাৰিলে।

'হাই জেছন!'

'হাই! পালাহি তুমি!'

মুগাৰঙী চকু আৰু চুলিৰে জেছন ওখ-পাখ ডেকা ল'ৰা। বয়স প্ৰায় পঁচিছৰ ভিতৰত হ'ব। এইবাৰহে প্ৰথম মুখামুখিকৈ তেওঁক লগ পাইছোঁ যদিও আগতে দুবাৰমান অনলাইন আলোচনাত বহিছোঁ।

জেছনেই মোক আমাৰ বিভাগীয় অফিচলৈ লৈ গ'ল। তাত সকলোৰে লগত চা-চিনাকি হৈ কামৰ আলোচনাত বহিলোঁ। কাৰণ মই ইয়ালৈ অহাৰ উদেশ্যই হ'ল, জেছনৰ ফিল্ডৱৰ্কত সহায় কৰা। 

'বনীভিলৰ পানীকাউৰীৰ গৱেষণাৰ কথা অলপ-অচৰপ গম পাইছাই চাগৈ?' টেবুলৰ ফাইলৰ পৰা কেইবাখনো মেপ উলিয়াই লৈ জেছনে সুধিলে।

'দুবছৰ আগতে এই প্ৰকল্পটো কেনেকৈ আৰম্ভ হৈছিল সেয়া জানোঁ বাৰু।' মোৰ কথাত তেওঁ হাঁহিলে।

'অঁ তেন্তে জানাই- এই প্ৰকল্পৰ কাৰণ মূলত: ৰাজনৈতিক। ইয়াৰ মাছুৱৈৰ গোটে হ্ৰদবোৰত জাকে জাকে পানীকাউৰী দেখি চৰকাৰৰ ওচৰত পানীকাউৰীৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে আবেদন জনালে। তেওঁলোকৰ আশংকা আছিল যে পানীকাউৰীয়ে মাছ খাই শেষ কৰিলে তেওঁলোকে ধৰিবলৈ একোৱে নাথাকিব। এই আপত্তি গৈ এটা সময়ত আমাৰ বিভাগীয় মন্ত্ৰীৰ সন্মুখত পৰিলগৈ। গতিকে মন্ত্ৰীৰ উদ্যোগতে এই প্ৰকল্প আৰম্ভ হ'ল। উদেশ্য হ'ল পানীকাউৰীবোৰ ক'ৰ পৰা আহিছে, কোনটো হ্ৰদত কি খাইছেহি আৰু ইয়াৰ মাছৰ আবাদীৰ ওপৰত সিহঁতৰ প্ৰভাৱৰ পৰ্য্যবেক্ষণ।'

কানাডাত মাছুৱৈ গোটবোৰ যথেষ্ট প্ৰভাৱশালী। সমগ্ৰ কানাডাতে অলেখ-অসংখ্য হ্ৰদ- তাত মাছো পৰ্য্যাপ্ত। শুনামতে বিভাগীয় মন্ত্ৰীগৰাকী নিজেও এক মাছুৱৈ। গতিকে সেই দিশটোৱে যে এই প্ৰকল্পত অধিক প্ৰাধান্য পাব সেয়া নিজেই অনুমান কৰি ল'লোঁ।

জেছনে আমি জৰীপ কৰিবলগীয়া ঠাইবোৰ মেপত দেখুৱালে। জৰীপৰ পদ্ধতি সমূহ বুজাই ক'লে। কালিৰ নিশাৰ বৰষুণ আৰু বতাহজাক তেতিয়াও একেদৰেই আছিল। গতিকে জেছনে ক'লে,

'কাইলৈ পুৱাতে জৰীপ কৰিবলৈ ওলাম দিয়া। আজি বতৰ নাদাঙিবই কিজানি!'

পানীকাউৰী বিচাৰি

পিছদিনা পুৱাতে জেছনক লগ কৰিলোঁ। তেওঁৰ ফিল্ড ট্ৰাকখনত উঠিবলৈ দুৱাৰখন খুলি দি জেছনে ততাতৈয়াকৈ ছিটটো চাফা কৰিলে।

ছিটটোত সিঁচৰতি হৈ থকা মুগা চানেকীয়া নোমবোৰ হাতেৰে আঁতৰাই আঁতৰাই অলপ অস্বস্তিৰে মোক ক'লে,

'মোৰ কুকুৰজনী সদায় ইয়াতে বহি মোৰ লগত জৰীপলৈ যায়। তুমি কুকুৰ বেয়া নোপোৱা নহয়?'

ভিতৰলৈ জুমি চাই দেখিলোঁ, হয়! গাড়ীৰ পিছৰ ছিটত বহি আছে এজনী কুকুৰ। মুগা আৰু ক'লা ৰঙী দেহটোত এহালি শান্ত চকু। মই লাহেকৈ তাইৰ ডিঙিত হাত বুলাই দিলোঁ।

'নাই কিয় বেয়া পাম! কি নাম তাইৰ?'

'বেইলী!'

বেইলীৰ সৈতে বন্ধুত্ব গঢ়ি তুলিবলৈ মোৰ বেছি সময় নালাগিল। জেছনৰ ট্ৰাকখন বনীভিলৰ পৰা ওলাই মুছ হ্ৰদৰ দিশে গতি ল'লে। গোটেই বাটটো বেইলীয়ে পিছৰ ছিটৰ পৰাই মোৰ কান্ধত মূৰটো লগাই শান্তভাৱে আমাৰ কথা-বতৰা শুনি গ'ল।

মুছ হ্ৰদৰ পাৰত বেইলী

মুছ হ্ৰদৰ পাৰ পাই জেছন আৰু মই মিলি জৰীপৰ সা-সৰঞ্জামবোৰ উলিয়ালোঁ। হ্ৰদটো যথেষ্ট বিশাল- সেয়ে ইয়াৰ পাৰত পাঁচখন ঠাইৰ পৰা পানীকাউৰীৰ নিয়মীয়া জৰীপ হয়, জেছনে ক'লে।

এই পাৰটোৰ নাম পেলিকান পইণ্ট। তাকে প্ৰমাণ কৰি আমাৰ স্পটিং স্ক'প বা টেলিস্কোপত প্ৰথমেই ধৰা পৰিল এমেৰিকান হুৱাইট পেলিকানৰ এটা জাক। কমেও ৫০-৬০ টা পেলিকানে কিছু দূৰৈৰ পানীৰ মাজলৈ ওলাই থকা পাৰ এটাত জিৰণি লৈছে। সিহঁতৰ শুভ্ৰ দেহ, বিয়াগোম ঠোঁট আৰু জলকেলি চাই চাই মোৰ মন ভৰি গ'ল।

ক্ষন্তেক পিছতে আমাৰ সন্মুখেৰে উৰি গ'ল তিনিটা গাল চৰাই। সিহঁতৰ বগা দেহত ক'লাৰঙী মূৰ আৰু গোলাপী ঠেং দেখি চিনি পালোঁ এয়া ফেংকলিন গালৰ প্ৰজাতি।

'আহ, পানীকাউৰী!' গাল কেইটা চাই থাকোঁতেই আকাশত ধৰা দিলে আঠটা পানীকাউৰী! মই উলাহতে প্ৰায় চিঞৰি উঠিলোঁ।

সিহঁতৰ ক'লা কিচকিচিয়া দেহটোৰ একমাত্ৰ ঠোঁটটো পাতল বৰণৰ। সাপৰ দৰে ক্ষীণ আৰু দীঘল ক'লা ডিঙি। ঠোঁটৰ গুৰিতে মুখখনত থকা কমলা দাগটো দূৰৈৰ পৰাই জিলিকি আছে। সেয়ে সিহঁতক চিনি পাবলৈ মোৰ কষ্ট নহ'ল। এইবিধ চৰাই দেখাত আমাৰ অসমৰ পানীকাউৰীৰ দৰে প্ৰায় একে হ'লেও উত্তৰ আমেৰিকাৰ এই প্ৰজাতিটো ভিন্ন। এইবিধৰ নাম Double-crested Cormorant। এই জলচৰ চৰাইবিধৰ প্ৰধান খাদ্য মাছ। অসমৰ পানীকাউৰীৰ দৰেই ইহঁতেও জাক পাতি ক'লনি সাজি জলাশয়ৰ পাৰত বাস কৰে।

উত্তৰ আমেৰিকাৰ পানীকাউৰী (Double-crested Cormorant);
ফটো: ৱিকিকমন্স 

হ্ৰদৰ প্ৰতিটো খণ্ড জেছনে আঁচ টানি লৈ 'এ', 'বি', 'চি' কৈ মেপত  ভগাই ৰাখিছে। পানীকাউৰীকেইটা তাৰে কোনটো খণ্ডৰ পৰা কোনটোলৈ উৰা মাৰিলে তাকে আমি মেপত আঁকি পেলালোঁ।

'এই কাঁড়চিন আৰু ৰেখাডালেই বিশ্লেষণৰ সময়ত পানীকাউৰীবোৰে লোৱা উৰণ পথটো দেখুৱাব।' জেছনে মোক জনালে। তাৰ উপৰিও কিমান সময়ত কেইটা পানীকাউৰী দেখা পালোঁ, সিহঁতৰ ব্যৱহাৰ আদি সকলোবোৰ তথ্যৰ তেওঁ টোকা কৰি গ'ল। 

এঘণ্টাৰ সেই জৰীপত আৰু পানীকাউৰীৰ জাকে ধৰা নিদিলেহি। কিন্তু দেখা পালোঁ হ্ৰদৰ পানীত জলকেলি কৰি থকা বহুতো জলচৰ হাঁহৰ প্ৰজাতি। সেইবোৰৰো চিনাক্তকৰণ কৰি আমি টোকা কৰিলোঁ। বেইলীয়ে প্ৰথমেই মুকলি হৈ পাৰৰ জোপোহাবোৰত কিছুপৰ দৌৰি-ঢাপৰি ফুৰিলে। তাৰপিছত জৰীপৰ সময়ছোৱা আমাৰ কাষতে গা পেলাই হ্ৰদৰ ৰেহ-ৰূপ চাই ৰ'ল।

মুছ হ্ৰদত পানীকাউৰীৰ জৰীপ

'এতিয়ালৈকে কি গম পাইছা তোমালোকে?' সিদিনা মুছ হ্ৰদৰ পাৰৰ তিনি ঠাইত জৰীপ সামৰি লৈ উভতনিৰ বাটত জেছনক সুধিলোঁ।

'বহু কথাই! আচলতে পানীকাউৰীবোৰৰ কোনো বাহ বা ক'লনি ইয়াত নাই। দক্ষিণৰ হ্ৰদ এটাৰ পৰা ইহঁত ইয়ালৈ আহে। সিহঁতে খোৱা মাছবোৰ মানুহে বৰশীত ধৰি ভালপোৱা ডাঙৰ 'ৱাল আই' মাছো নহয়।'

গম পালোঁ, এই জৰীপৰ উপৰিও জেছনে পানীকাউৰীৰ পিঠিত ট্ৰেন্সমিটাৰ সংযোগ কৰি সিহঁতৰ চলন অধ্যয়ন কৰিছে; হ্ৰদৰ মাছৰ সংখ্যা আৰু প্ৰজাতি পৰীক্ষা কৰিছে; বন্যজীৱ কেমেৰা পাতিও পানীকাউৰীৰ আচৰণৰ অধ্যয়ন কৰিছে। মুঠতে মাছুৱৈ গোটৰ আপত্তিৰ সত্যতা পৰীক্ষা কৰাৰ প্ৰায় সকলোবোৰ বৈজ্ঞানিক উপায় এই প্ৰকল্পই সামৰি লৈছে।

'আমাৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰীক্ষাত ইতিমধ্যে ধৰা পৰিছে, মাছৰ সংখ্যা কমাৰ কাৰণ পানীকাউৰী নহয়। অন্য বহুতো কাৰণ আছে। যিবোৰ মানুহেই সৃষ্টি কৰা। আজি তুমি নিজেই দেখিলা কেনেকৈ হ্ৰদবোৰৰ পাৰতে মানুহে অট্টালিকা সাজিছে, খেতিত ৰাসায়নিক সাৰ দিছে। সকলোবোৰ জাবৰ-জোঁথৰ উটি আহি হ্ৰদৰ পানী দূষিত কৰিছে।মাছৰ উপযোগী বসতিস্থান কমাই আনিছে। তাৰ উপৰিও জলবায়ু পৰিবৰ্তনৰ ফলতে পানীৰ স্তৰো কমি আহিছে। এই সকলোবোৰে মাছৰ বৈচিত্ৰতা কমাই আনিছে। মাছুৱৈ গোটৰ বাবে এইবোৰ মন কৰাটো টান কাম। সেয়ে চকুৰ সন্মুখতে দেখা পোৱা পানীকাউৰী কেইটাৰ ওপৰতে বদনাম পৰে।!'

জেছনৰ কথাখিনিয়ে মোক ভবাই তুলিলে। সঁচাই, মানুহে নিজে সৃষ্টি কৰা এনে সমস্যা বা প্ৰাকৃতিক অসমতাবোৰৰ দায়বদ্ধ্বতা কেতিয়াবা স্বীকাৰ কৰিবনে?এই ধ্বংসাত্মক কামবোৰ কেতিয়া কেনেকৈ বন্ধ হ'ব? কেতিয়া ক্ষন্তেকীয়া সমাধানৰ সলনি মানুহে সমস্যাৰ দীৰ্ঘম্যাদী সমাধানৰ গুৰুত্ব বুজি পাব? 

বনীভিল বীচ্চৰ পৰা মুছ হ্ৰদ

মিষ্টাৰ মাইকত এসন্ধ্যা

পিছদিনা ক'লীন আৰু ডায়েনায়ো জৰীপত অংশ ল'লে। জেছনক সহায় কৰিবলৈকে। এলবাৰ্টাৰ উত্তৰ-পূবত কেৱল ক'লীন, ডায়েনা আৰু ময়ে চৰকাৰী জ্যেষ্ঠ বন্যজীৱ বিজ্ঞানী। উত্তৰ-পূবৰ তিনিটা পৃথক অঞ্চলৰ বন্যজীৱ সম্পৰ্কীয় সকলো দায়িত্ব আমাৰ তিনিগৰাকীৰ ওপৰত। কিন্তু নিজৰ আগ্ৰহ অনুসৰি পানীকাউৰীৰ এই প্ৰকল্পৰ দৰে সমগ্ৰ প্ৰদেশখনতে চলি থকা যিকোনো চৰকাৰী প্ৰকল্পত সহায় কৰাৰ সুযোগ-সুবিধাও পাওঁ।

পানীকাউৰীৰ প্ৰকল্পৰ লগতে সুযোগ মিলাই এইবাৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে আমি তিনিওগৰাকী জ্যেষ্ঠ বন্যজীৱ বিজ্ঞানী লগ হ'লো। ক'লীনে কোৱাৰ দৰে বনীভিলত জ্যেষ্ঠ বন্যজীৱ বিজ্ঞানীৰ আক্ৰমণ!

কাম শেষ কৰি একেলগে ৰাতিৰ সাজ খোৱাৰ আয়োজন হ'ল। বনীভিলৰ মেইন ষ্ট্ৰীটতে থকা মিষ্টাৰ মাইক ৰেষ্টোৰাঁত।

খৱৰ আহিল, আজি পুৱাতে এলবাৰ্টাৰ পশ্চিম প্ৰান্তত বনজুইৰ কামত লাগি থকা চৰকাৰী হেলিকপ্টাৰ এখন দুৰ্ঘটনাত পতিত হৈছে। পাইলটগৰাকী থিতাতে নিহত হৈছে। 

খৱৰটোৱে আমাক পুনৰ যেন এক আশংকাত ডুবাই পেলালে। ইতিমধ্যে আমাৰে অন্য দুগৰাকী সহকৰ্মী হেলিকপ্টাৰ দুৰ্ঘটনাত পতিত হৈ কোনোমতে মৃত্যুমুখৰ পৰা বাচিছে। বনজুইৰ কামত অপৰিহাৰ্য্য, কিন্তু বন্যজীৱৰ জৰীপতো আমি সঘনাই হেলিকপ্টাৰ ব্যৱহাৰ কৰাটো কিমান জৰুৰী-তাৰ প্ৰশ্ন উঠিছে। আজিও তাকে লৈ বিশদ আলোচনা হ'ল।

সেই বিষয়ে যেন বাট এৰি দিলে অন্য বিষয়লৈ। চৰকাৰী কামৰ নানা প্ৰত্যাহ্বান বোৰলৈ। অন্য সকলো চৰকাৰৰ দৰেই এলবাৰ্টা চৰকাৰৰো নানা সমস্য়া আছে, নানা বিতৰ্ক আছে। চাকৰিৰ স্থায়ীত্ব আৰু সুৰক্ষা থাকিলেও সঘনাই হোৱা চৰকাৰৰ পুনৰ্সংগঠনে আমাক বাৰে বাৰে হলঠেকত পেলাই আহিছে। দীৰ্ঘম্যাদী পৰিকল্পনাত বাধা আনি দিছে। তাৰোপৰি ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱবোৰটো থাকেই। এই পানীকাউৰী প্ৰকল্পই তাৰ এটা উদাহৰণ!

'আমি যদি প্ৰকৃতি সংৰক্ষণৰ বাবে যুঁজিব নুখুজিলোঁহেতেন,  এয়া মাথোঁ এটা চাকৰি বুলি ধৰিলোঁহেতেন তেন্তে কথাবোৰ কিজানি বহু সহজ হৈ পৰিলহেতেন!' ক'লীনে ক'লে।

ক'লীনৰ কথাষাৰ মোৰ হৃদয়ৰ গভীৰলৈকে শিপাই গ'ল। ক'লোঁ,

'ক'লীন, সেইকাৰণেইতো আমি সকলোবোৰ এই পদবীত আছোঁ। নহয় জানো? আমাৰ সাৰ্মথ্যৰে প্ৰকৃতিৰ হকে যুঁজি যাবলৈ, ভিতৰৰ পৰাই এই প্ৰক্ৰিয়াৰ সংশোধন কৰিবলৈ!'

অন্তত: মই নিজকে এইদৰেই সদায়ে সোঁৱৰাই আহিছোঁ। ক'লীন আৰু ডায়েনায়ো হয়ভৰ দিলে। দুয়ো মোতকৈ বহু বেছি অভিজ্ঞ। দুয়োৰে অৱসৰৰ সময় ওচৰ চাপিছে। মোৰযে এয়া আৰম্ভণিহে। দুয়োকে এই সুযোগতে ক'লোঁ, মোক তেওঁলোকৰ সহায় আৰু দিহা-পৰামৰ্শৰ দৰকাৰ। যিমান বাধা থাকিলেও মোৰ অঞ্চলটোত বহু হেঁপেহুৱা কাম আৰম্ভ কৰিছোঁ- উদ্যোগ আৰু প্ৰকৃতিৰ সমতা আনিবলৈ, নিজৰ সামৰ্থ্যৰে এই অপূৰ্ব ব'ৰিয়েল অৰণ্যৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে যুঁজিবলৈ। আমি যেন তিনিও তিনিওকে নীৰৱে সেই প্ৰেৰণা আৰু মনোবল যোগালোঁ।  

সেই আলোচনাৰ মাজত ডুবি থাকি কিমান সময় পাৰ হ'ল গমকে নাপালোঁ যেন। এটা সময়ত চাৰিওফালে চাই মই অলপ চক খাই উঠিলোঁ। মানুহেৰে গিজগিজাই থকা মিষ্টাৰ মাইক কেতিয়াবাই নিজান হৈ পৰিছে। আমাৰ বাহিৰে চৌদিশৰ টেবুলবোৰ খালী। ৰেষ্টোৰাঁৰ কৰ্মীসকলো এনেয়ে ইফাল সিফাল কৰি যেন আমি যোৱালৈকে বাট চাই আছে।

'কিমান বাজিল বাৰু? মাজৰাতিয়ে হ'ল নেকি?'

'মাজৰাতি হ'বলৈ বেছি সময় নাই আৰু। উঠো আৰু ব'লা।' ঘড়ী চাই হাঁহি হাঁহি ক'লীনে ক'লে।

'ঠিকেই এইবোৰ কথাৰতো শেষ নহ'ব কেতিয়াও। আমি মাথোঁ আমাৰ কামহে কৰি যাব পাৰোঁ নহয় জানো?' মই ক'লোঁ।

'লগতে মাজে মাজে এই বন্যজীৱ বিজ্ঞানীৰ আক্ৰমণবোৰো হৈ থাকিব লাগে।'  ডায়েনাই কৈ উঠিল।

তিনিও হয়ভৰ দি ওলাই আহিলোঁ। বনীভিলত মোৰ এই শেষ নিশাটো অনুভৱৰ উখল-মাখলত বহু পৰলৈ উজাগৰী হৈ ৰ'ল।

[বি:দ্ৰ: গোপণীয়তা ৰক্ষাৰ হেতু সহকৰ্মীসকলৰ নাম সলনি কৰি দিয়া হৈছে]

পূৰ্বৰ খণ্ডসমূহ:

• এলবাৰ্টা ১০১
• এলবাৰ্টা ১০২
• এলবাৰ্টা ১০৩
• এলবাৰ্টা ১০৪
• এলবাৰ্টা ১০৫
• এলবাৰ্টা ১০৬
• এলবাৰ্টা ১০৭
• এলবাৰ্টা ১০৮
• এলবাৰ্টা ১০৯

এলবাৰ্টা ১০৯: ক'লা ভালুকৰ দেশত

*যাত্ৰাৰ বাৰ্তা*

কানাডাৰ এলবাৰ্টা প্ৰদেশত এডমণ্টন আন্তৰ্জাতিক বিমানবন্দৰ। উজ্বল ৰ'দ এজাকে পোহৰাই পেলোৱা এটা বসন্তৰ ৰাতিপুৱা। ব'ৰ্ডিং কৰি দীঘলীয়া ক'ৰিডৰটোৰে গৈ গৈ শেষত মই থমকি ৰ'লোঁ। মোৰ সন্মুখত চোন এখন নহয় তিনিখনকৈ ৱেষ্ট জেটৰ ফ্লাইট! প্ৰতিখনতে যাত্ৰীবোৰ উঠিছেগৈ। প্ৰতিখনেই খদমদমকৈ সাজু হৈছে আকাশত উৰা মাৰিবলৈ।

মোৰ খেলিমেলি লাগি গ'ল! ফৰ্ট মেকমাৰিলৈ ইয়াৰে কোনখন যাব?

ইফালে সিফালে চাই দেখোঁ মোৰ পিছতে আহি সেইখিনি পোৱা মহিলাগৰাকীও থমকি ৰৈছে। মোলৈ চাই তেওঁ তিনিখন ফ্লাইটৰ মাজৰ খনলৈ আঙুলীয়াই দেখুৱালে। 

'সৌখনেই আমাৰ ফ্লাইট নেকি! আগৰ যাত্ৰীকেইজন সেইফালে যোৱা যেনেই লাগিল।'

'হয় জানো?' মোৰ সন্দেহ মাৰ নগ'ল।

তেওঁ নিজৰ চ্যুটকেছটো টানি টানি আগবাঢ়িলেই। হাঁহি হাঁহি মোক কৈ গ'ল,

'সেইখন যদি ফৰ্ট মেকমাৰিৰ সলনি অন্য ক'ৰবাত ওলায়গৈ এডভেঞ্চাৰ এটাইতো হ'ব, নহয় জানো?'

ময়ো হাঁহি পেলালোঁ। কণমানি ফ্লাইটখনত উঠাৰ আগেয়ে হোষ্টেছ গৰাকীক আকৌ এবাৰ সুধিলোঁ। হয়, হয়। এইখন ফ্লাইটেই ফৰ্ট মেকমাৰিলৈ যাব। দুজনীয়া আসনৰ খিৰিকীৰ কাষৰখনত বহি লৈ ভাৱ হ'ল, তালৈ যেন সঁচাই এটা এডভেঞ্চাৰৰ বাবেই ওলাইছোঁ। কাৰণ কাইলৈ এলবাৰ্টাৰ প্ৰাদেশিক চৰকাৰ আৰু তেল উদ্যোগৰ সহযোগিতামূলক এটা প্ৰকল্পৰ দ্বিতীয় বছৰৰ আৰম্ভণি। প্ৰকল্পটোৰ  উদেশ্য হ'ল ফৰ্ট মেকমাৰিত গঢ়ি উঠা তেল উদ্যোগৰ পৰিসীমাত ভালুকৰ চলন আৰু প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বুজ লোৱা। তাত অংশ লোৱাৰ বাবেই আজিৰ এই যাত্ৰা মোৰ।

এলবাৰ্টাৰ সৰলৰেখাৰ দৰে ঘাইপথ আৰু চাৰিওকাষৰ বৰ্গাকাৰ পথাৰবোৰ তলতে এৰি নিমিষতে আমি আকাশলৈ উৰা মাৰিলোঁ।

*ভালুক ধৰাৰ প্ৰস্তুতি*

'ইউ মেইড ইট! পালাহি তুমি!'

ফৰ্ট মেকমাৰিৰ বিমানবন্দৰত মোৰ কাৰণে বাট চাই থকা এৰিনে এমোকোৰা হাঁহিৰে ক'লে। পদবী অনুসৰি মই এৰিনৰ তত্বাৱধায়ক বা ছুপাৰভাইজাৰ। কিন্তু মই সদায়ে তাইক সহকৰ্মীৰ চকুৰেই চাই আহিছোঁ। 

এই কামত যোগ দিয়াৰে পৰা যোৱা ছমাহ ধৰি প্ৰায় প্ৰতিদিনেই আমি একেলগে অনলাইন কাম কৰিছোঁ। কিন্তু আজিহে তাইৰ সৈতে মুখামুখিকৈ বহিলোঁ।প্ৰথমবাৰৰ বাবে দুয়ো এবেলা ফৰ্ট মেকমাৰিৰ প্ৰাদেশিক অফিচত কাম কৰিলোঁ। সেই অফিচৰ সকলোৰে লগতে চা-চিনাকিও হ'লোঁ।

দিনটোৰ শেষত এৰিনেই মোক লৈ গ'ল ইষ্ট ভিলেজ ছুইটছলৈ। কোম্পেনীয়ে আমাৰ কাৰণে ইতিমধ্যে বন্দবস্ত কৰি থোৱা ছুইট। দুটা শোৱনি কোঠা আৰু লিভিং ৰুম, পাকঘৰেৰে এটা সুসজ্জিত এপাৰ্টমেণ্ট।

কিছুপৰৰ পিছতে পিটাৰ আৰু লিছা পালেহি। এই প্ৰকল্পৰ নেতৃত্ব দিছে পিটাৰ আৰু লিছাই। পিটাৰ প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ বিজ্ঞানী আৰু লিছা তেল কোম্পানীৰ কৰ্মকৰ্তা। দুয়োৰে হাতত সা-সৰঞ্জামৰ গধুৰ বেগ। দুয়োকে প্ৰথমবাৰৰ বাবে লগ পাইছোঁ যদিও সহজ হ'বলৈ বেছিপৰ নালাগিল।

'আজিয়ে অলপ কাম আগবঢ়াই থ'ব লাগিব দেই।' নিশাৰ সাজ খোৱাৰ পিছতে লিছাই ক'লে।

'একো নাই, কি কৰিব লাগে দেখুৱাই দিয়া। মইতো সহায় কৰিবলৈকে আহিছোঁ।' 

ইয়ালৈ মাথোঁ এসপ্তাহৰ কাৰণে আহিছোঁ। এই দেৰমহীয়া প্ৰকল্পত সেইকেইদিন যিমান পাৰোঁ লাগি দিয়াৰ মনোভাৱেৰেই মই ক'লোঁ।

সেইনিশা প্ৰায় দহবজালৈ লিভিং ৰুমতে আমি কামত ব্যস্ত হৈ থাকিলোঁ। পিটাৰে ভালুকৰ ডিঙিত পিন্ধাবলৈ ক'লাৰ কিছুমান সাজু কৰিলে। এই ৰেডিঅ' ট্ৰেন্সমিটাৰ সংযুক্ত ক'লাৰবোৰে ভালুকৰ গতি-বিধিৰ সংকেত পঠাই থাকিব। গৱেষণাৰ বাবে ভালুকৰ দেহৰ পৰা নমুনা ল'বলৈ লিছা আৰু মই মিলি মেডিকেল কিটবোৰ ঠিক-ঠাক কৰিলোঁ।

'এইটো গৱেষণা কেনেকৈ আৰম্ভ হ'ল লিছা?'  ভালুকৰ দেহৰ পৰা তেজ ল'বলৈ বেজী আৰু চিৰিঞ্জবোৰ চিজিল কৰি কৰি মই সুধিলোঁ। 

'মই কোম্পানীৰ পৰিৱেশ পৰামৰ্শদাতা হিচাপে বহুতবছৰ ধৰি কাম কৰি আছোঁ। কিন্তু মোৰ সদায়ে ইচ্ছা আছিল বন্যজীৱ গৱেষণা কৰিবলৈ। এই কোম্পানীৰ পৰিৱেশসম্পৰ্কীয় কাম বহুত যদিও প্ৰায়ে ইয়াত ক'লা ভালুকৰ পৰা কোম্পানীৰ কৰ্মীবোৰক বচাই ৰখাৰ বাবেই আমি লাগি থাকিব লগীয়া হয়। আজিৰ পৰা দহবছৰ আগতে ইয়াতে ক'লা ভালুকে এগৰাকী কৰ্মীক আক্ৰমণ কৰিছিল। সেই ঘটনাটোৰ পিছত কোম্পেনীয়ে বহুতো সতৰ্কতা ল'বলৈ বাধ্য হ'ল। কোম্পানীৰ লীজত ভিতৰত থকা অঞ্চলবোৰৰ ক'ত কিমান ভালুক আছে, কিহেনো ভালুকবোৰক তেনে ঠাইলৈ আকৰ্ষণ কৰে তাৰ কাৰণ জনাৰো চেষ্টা চলিল।তোমাৰ আগতে এই পদবীত থকা চৰকাৰী বিষয়াগৰাকীয়েও তেনে এটা গৱেষণাত উৎসাহ দিলে।'

'অঁ, জোৱানৰ কথা কৈছা তুমি? তেওঁ ইয়াত কৰি যোৱাৰ কামৰ বিষয়ে শুনিছোঁ।'

'অঁ, তেৱেঁ মোক পিটাৰৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাই দিলে। পিটাৰ সমগ্ৰ এলবাৰ্টাৰে ভালুকৰ বিশেষজ্ঞ। এই প্ৰজেক্টত তেওঁতকৈ ভাল গাইড আৰু কোন হ'ব পাৰে!'

পিটাৰে ক'লাৰবোৰ ফিটিং কৰি থকাৰ পৰা মূৰ তুলি চাই হাঁহিলে। লিছাই কৈ গ'ল,

'পিটাৰে আকৌ মোক এলবাৰ্টা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ডেৰেনৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাই দিলে। পিটাৰ আৰু ডেৰেন দুয়োকে গাইড হিচাপে লৈ তাতে মাষ্টাৰ্চ ডিগ্ৰীৰ কাৰণে নামভৰ্তি কৰিলোঁ। আৰু ভাল কথাটো কি জানা? কোম্পেনীৰ কাৰণে এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় কাৰণেই মোৰ ইয়াত চাকৰিও থাকিল। গৱেষণাৰ গোটেইবোৰ খৰচো কোম্পেনীয়েই দিলে।'

'তুমি খুউব ভাগ্যৱান লিছা।' মই নকৈ নোৱাৰিলোঁ। কোম্পেনীটোৰো শলাগ ল'লোঁ। এই দীৰ্ঘম্যাদী চিন্তাধাৰাৰ ফলতেই আজি চৰকাৰ আৰু তেলকোম্পানীৰ মাজত এনে সহযোগিতা স্থাপন কৰাটো সম্ভৱ হৈ উঠিছে। যোৱা দুটাবছৰ ধৰি পিটাৰ আৰু লিছাৰ উদ্যোগত চৰকাৰ আৰু কোম্পানীৰ বিভিন্ন বিষয়ববীয়াই এই প্ৰকল্পত সহায় কৰি আহিছে। ঠিক আজি মই অহাৰ দৰে। 

পিছদিনাৰ কামৰ কাৰণে গোটেইবোৰ সা-সৰঞ্জাম সাজু হোৱাৰ পিছতহে লিছা ঘৰমুখী হ'ল। তেতিয়া প্ৰায় মাজনিশা। দেখিলোঁ পিটাৰে চিগাৰ এটা লৈ বেলকনিত বহিছেগৈ।

'পিটাৰ, মই শুওঁগৈ। কাইলৈ লগ পাম।' বেলকনিৰ দুৱাৰখনৰ পৰা মাত দিলোঁ।

'অঁ যোৱা যোৱা। মই চিগাৰ শেষ কৰিম। মোৰ পাৰ্টনাৰ ফিয়নালৈ ফোন কৰিম। তাৰপিছতহে শুম আৰু। গুড নাইট!' 

এৰিনে ইতিমধ্যে মোক পিটাৰৰ চিগাৰ আসক্তিৰ কথা কৈছে। তেওঁৰ পাৰ্টনাৰৰ কথাও। সেয়ে তেওঁক তাতে এৰি ভাগৰুৱা দেহেৰে মই বিছনাত বাগৰ দিলোঁগৈ। 

*হেলথ এণ্ড চেফটি*

পিছদিনা পুৱাই সাজু হৈ আহি লিভিং ৰুমত পিটাৰক দেখি মই অলপ চক খালো। কালিলৈকে দাঢ়িৰে ভোবোকাৰ হৈ থকা মানুহজনৰ চিকুণ নিমজ গাল। প্ৰায় পঞ্চাছ বছৰীয়া পিটাৰৰ বয়সো যেন দহ বছৰ মান কমি গৈছে!

'গুড মৰ্ণিং!' মোৰ চাৱনি দেখি পিটাৰে নিজেই ক'লে, 'কোম্পানীৰ ঠাইত সোমাবলৈ বহুত হেলথ এণ্ড চেফটিৰ নিয়ম। তাৰে এটা হ'ল, দাড়ি থাকিব নোৱাৰিব! আকস্মিকভাৱে গেছ আদি লিক হ'লে মাস্ক পিন্ধিলেও দাড়িৰে ভোবোকাৰ মুখত সম্পূৰ্ণ প্ৰতিৰক্ষা নাপাব পাৰে কাৰণে।' কৈ তেওঁ নিজৰ গালখনত এনেয়ে হাত ফুৰালে। যেন এতিয়াও সেই হেৰুওৱাৰ দুখখিনিয়ে তেওঁক এৰা দিয়া নাই। মই কোনোমতেহে নহঁহাকৈ ৰ'লোঁ। 

তেতিয়াহে মনত পৰিল, ইয়ালৈ অহাৰ আগেয়ে এই ঠাইত কাম কৰিবলৈ মই কৰা অনলাইন কৰ্ছকেইটাৰ কথা। সেই সকলোবোৰ এই কোম্পানীৰ মাটিত ভৰি দিব খোজা যিকোনো মানুহৰ বাবে বাধ্যতামূলক।

দুয়ো মিলি চৰকাৰী ট্ৰাকখনত গোটেইবোৰ সা-সৰঞ্জাম বোজাই দি ওলাই আহিলোঁ। প্ৰায় আধাঘণ্টাৰ পিছতে গাড়ী ৰ'লগৈ কোম্পানীৰ মূল গেইটত। আমাৰ কাৰণে লিছা ৰৈয়ে আছিল। লিছাৰ লগত চাপৰকৈ ত্ৰিছ-পইত্ৰিছ বছৰীয়া এজন ডেকা ল'ৰা। তেওঁ আগবাঢ়ি আহি মোৰ স'তে কৰমৰ্দন কৰিলেহি। 

'মোৰ নাম জেক। কোম্পানীৰ চেফটি অফিচাৰ।' 

গম পালোঁ আমাৰ দলত সকলো সময়তে চেফটি অফিচাৰ থকাটোও বাধ্যতামূলক। তেওঁ প্ৰথমে কোম্পেনীটোৱে সকলো সময়তে কৰ্মীৰ নিৰাপত্তা লৈ কিমান সচেতন তাৰ ওপৰত সৰু-সুৰা বক্তৃতা এটাই দিলে। তাৰ পিছত ইয়াত কাম কৰিবলৈ হ'লে সকলো সময়তে মানি চলিবলগীয়া নিয়মবোৰ কৈ গ'ল-

-সকলো সময়তে হাত দীঘল কাপোৰ পিন্ধি থাকিব লাগিব। চোলাৰ হাত কোঁচাব নোৱাৰিব।

- ষ্টীল ট'উড বুটছৰ বাহিৰে অন্য জোতা পিন্ধিব নোৱাৰিব। কিয়? কাৰণ সেই বুটছবোৰৰ সন্মুখভাগটো মেটেলৰ। সেইখিনিয়ে কিবা দুৰ্ঘটনাত পতিত হ'লে ভৰিৰ আঙুলীকেইটাক প্ৰতিৰক্ষা দিয়ে।

-খনিৰ বাহিৰৰ যিকোনো গাড়ীৰ পিছফালে একোখন সৰু কমলা পতাকা ওলোমাই নিব লাগিব। লীজৰ ভিতৰৰ যিকোনো ঠাইতে গাড়ী আগলৈ নিলে তাৰ আগে আগে এটা হৰ্ণ আৰু পিছলৈ নিলে দুটা হৰ্ণ বজোৱাৰ নিয়ম।

কৈ কৈ তেওঁ আমাৰ সকলোৰে বাবে একোটাকৈ উজ্বল হালধীয়া ৰিফ্লেক্টিভ জেকেট আৰু হাৰ্ড হেট বা টুপী একোটাও উলিয়াই দিলে। লিছাই জেকেটবোৰৰ একাষত ওলোমাই ল'বলৈ সৰু প্লাষ্টিকৰ একোটা ডিটেক্টৰ দিলে। বিষাক্ত গেছ লীক হ'লে লগে লগে সেই ডিটেক্টৰবোৰে ধৰা পেলায় হেনো! 

বুজিলোঁ, এনে কামকাজত সঁচাই পদে পদে দুৰ্ঘটনাৰ আশংকা। বিয়াগোম মেচিনৰ কুচকাৱাজৰ মাজত এই নীতি-নিয়মবোৰ নামানিলে মানুহৰ জীৱন যে কাচৰ ভঙা টকুৰাৰ দৰে থানবান হৈ যোৱাৰ ভয়!

গোটেইবোৰ পিন্ধি উৰি মোৰ নিজকে অন্য গ্ৰহৰ প্ৰাণী যেনেই ভাৱ হ'ল। আমাৰ গাড়ী সেই বিয়াগোম উদ্যোগৰ মাজলৈ যিমানেই সোমাই গ'ল সিমানেই যেন সেই ভাৱটো দৃঢ় হৈ পৰিল। বাটৰ দুয়োকাষে তেলৰ খনিৰ বিশালকায় সা-সৰঞ্জাম। কংক্ৰিটৰ অৰণ্য। প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত বন্যজীৱৰ কামত অভ্যস্ত হৈ পৰা মোৰ মনটো তেল উদ্যোগৰ এই কৃত্ৰিম পৰিৱেশত যেন কিছু অসহজ হৈ পৰিল।

লাহে লাহে আমাৰ দুয়োখন গাড়ী সেই খনিৰ পৰা ওলাই কোম্পানীৰ লীজৰ সীমামূৰীয়া ঠাই এখন পালেগৈ। তাতে মূল পথৰ কাষেৰে এটা কেঁচা বাটেৰে আগুৱাই গৈ লিছা আৰু জেক ৰ'ল। তাকে দেখি পিটাৰ আৰু ময়ো ৰৈ গাড়ীৰ পৰা নামি গ'লো।

দেখা পালোঁ ইতিমধ্যে এটা দহফুটমান দীঘল আৰু তিনিফুট মান বহল লোহাৰ ফান্দ সাজু কৰি থোৱা আছে। তাৰ এমূৰে দুৱাৰখন ওপৰলৈ দাঙি থোৱা আছে। সকলো ফালে সৰু সৰু ফুটা থকা কিছুমান লোহাৰ খিৰিকী। বগা ৰং কৰা ফান্দটোত ৰঙা চিঞাহীৰে বৰ বৰ হৰফেৰে ইংৰাজীত লিখা আছে,  'সাৱধান ভালুকৰ ফান্দ, ওচৰলৈ নাহিব!' 

'এইটো কালভাৰ্ট ট্ৰেপ বুলি কয়। ভালুক ধৰিবলৈ থকা উপায়বোৰৰ ভিতৰত আটাইতকৈ সহজ আৰু কাৰ্য্যকৰী এই ট্ৰেপ।' লিছাই ক'লে।

তাৰ পিছত লিছা আৰু পিটাৰে মোক এফালৰ পৰা সেই ফান্দে কেনেকৈ কাম কৰে দেখুৱাই গ'ল। ভালুক সোমাই টোপৰ ৰছীডালত টান মৰাৰ লগে লগে দুৱাৰখনত সংযোগ থকা ট্ৰিগাৰটোৱে ওপৰলৈ ধৰি ৰখা হুক দুটা মুকলি কৰি দিয়ে। লগে লগে ধাৰামকৈ দুৱাৰখন তললৈ পৰি যায়। অন্য সময়ত বা ভালুকটো আধা সোমাওঁতেই যাতে দুৱাৰখন তললৈ পৰি নাযায় তাৰো সতৰ্কতামূলক ব্যৱস্থা কৰি থোৱা আছে।

কৈ কৈ লিছাই মাছৰ টিন এটা খুলিলে। ফান্দৰ ভিতৰত থকা বিভাৰ নামৰ জন্তুবিধৰ মাংসৰ টোপৰ ওপৰতে মাছৰ জোল অলপ ঢালি দিলে। ভালুকে হেনো এই মিশ্ৰণটোলৈ খুউব লোভ কৰে! তাৰপিছত তাই ফান্দৰ পৰা কাষৰ হাবিখনলৈকে মাছৰ টুকুৰাবোৰ অলপ অলপকৈ ছটিয়াই গ'ল।

'সেইখিনিৰ পৰাই ভালুকবোৰ প্ৰায়ে ওলাই আহে।' পিটাৰে ক'লে।

ফান্দটো সাজু কৰি তাৰ সন্মুখৰে গছ এডালত দুয়ো এটা কেমেৰাও বান্ধি দিলে।

'এই কেমেৰাটোত ম'শ্যন চেন্সৰ আছে। গতিকে ফান্দৰ সকলো গতিবিধিৰ ফটো পাই থাকিম। ভালুক সোমালেও গম পাম।'

সকলো কাম সামৰি এইবাৰ দ্বিতীয়টো ফান্দলৈ গতি কৰিলোঁ। গম পালোঁ, কোম্পানীৰ সমগ্ৰ লীজত এনে দহটামান ফান্দ পতাৰ কথা। ইটোৰ পৰা সিটোলৈ দুৰত্বও যথেষ্ট।

এনেকৈয়ে এটা এটাকৈ ফান্দবোৰ পাতি সামৰোঁ মানে গধূলি হ'বৰ হ'ল। 

'আজি ৰাতিৰ ভিতৰত কেইটা ভালুক ফান্দত পৰে ঠিক নাই। কাইলৈ পুৱাই সাজু হৈ চাবহি লাগিব।' লিছাই ক'লে।

জীৱনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে ক'লা ভালুক ইমান ওচৰৰ পৰা দেখা পাম- সেই আশাই মোৰ দেহ-মন উত্তেজিত কৰি ৰাখিলে।

'আপুনি চাগৈ গোটেই জীৱন বহুবাৰ একেবাৰে কাষতে ভালুক পাইছে, নহয় জানো?' পিটাৰক সুধিলোঁ।

'অঁ, মোৰ পি এইচ ডিৰ গৱেষণা আছিল গ্ৰীজলী ভালুকৰ ওপৰত। এলবাৰ্টাৰ পশ্চিমে সেইবিধ দেখা যায়। এই পূবৰ ঠাইবোৰত কেৱল ক'লা ভালুকহে আছে। বহুবাৰ ওচৰৰ পৰা দেখিছোঁ কিন্তু প্ৰতিবাৰেই সেই একেই উত্তেজনা, সেই একেই শিহৰণ!' 

'একেবাৰে সঁচা কথা।' লিছা আৰু জেকে একেলগে হয়ভৰ দি উঠিল।

হোটেললৈ উভতাৰ পৰত পিটাৰে ক'লে,

'মই জানো, আজি ৰাতি লিছাৰ ভালকৈ শুৱাই নহ'ব। সাৰ পাই বাৰে বাৰে ফোনত চাই থাকিব কেমেৰাৰ ফটোবোৰ। ভালুক কেনেবাকৈ ফান্দত পৰিছে বুলি !'

সেই একেই উৎকণ্ঠাৰেই ময়ো বিছনাত পৰিলোঁগৈ। বাট চালো এটা নতুন দিনৰ বাবে, এটা নতুন অভিজ্ঞতাৰ বাবে।

*ক'লা ভালুকৰ সৈতে*

পিছদিনা ৰাতিপুৱাই পিটাৰ আৰু মই পুনৰ ওলাই আহিলোঁ। কালিৰ দৰেই মূল প্ৰৱেশদ্বাৰৰ ওচৰতে লিছা আৰু জেকৰ সৈতে চেফটিৰ প্ৰক্ৰিয়াখিনি সামৰি ল'লোঁ। আগদিনাৰ দৰে বাধ্যতামূলক সকলো পৰিধান কৰি দিনটোৰ সাম্ভাব্য বিপদৰ পৰীক্ষা (hazard assessment) কৰিলোঁ। কামৰ সময়ত প্ৰতিদিনে কামৰ ঠাই আৰু ধৰণ বিশেষে এনেদৰে সাম্ভাব্য বিপদৰ পৰীক্ষা কৰা আৰু তাৰ পৰিত্ৰাণৰ উপায়সমূহ স্থিৰ কৰাটোও বাধ্যতামূলক। ইতিমধ্যে লিছাই ফটোত দেখা পাইছে, দুটা ফান্দত ভালুক পৰিছে। গতিকে আজি সেই পৰীক্ষাৰ প্ৰপত্ৰত অন্য বিপদৰ আশংকাৰ লগতে ভালুকৰ আক্ৰমণৰ আশংকাও সোমাল! 

সেইখিনি কাম সামৰি লৈ লিছাই ক'লে,

'প্ৰথমে গ্ৰীন পাইপছলৈকে যাওঁ। কালি ৰাতি প্ৰথম তাৰ ফান্দত ভালুক পৰিছিল।'

লগে লগে আমাৰ দুয়োখন গাড়ী সেইদিশে ধাৱমান হ'ল। প্ৰায় আধাঘণ্টাৰ ভিতৰতে আমি সেই ঠাই পালোঁগৈ। এটা ব্যস্ত পথৰ বাওঁকাষে খনিৰ কাৰখানা, সোঁকাষে অলপ ঘাঁহনি আৰু কিছু গছ-গছনিৰ সেউজীয়া। তাতে পাতি থোৱা ফান্দটোৰ দুৱাৰখন তললৈ পৰি আছে। অৰ্থাৎ ভালুক সোমাই আছে! 

আমি তাত ৰওঁতেই দুজন পুৰুষ কাষ চাপি আহিল। দুয়োৰে দেহত আমাৰ দৰেই হেট আৰু ৰিফ্লেক্টিভ জেকেট কিন্তু তাৰ লগতে ইউনিফৰ্মো। তাত লিখা আছে, 'বেয়াৰ স্কেয়াৰ' - অৰ্থাৎ 'ভালুক খেদা'। বুজিলোঁ তেওঁলোক ভালুকৰ পৰা মানুহক নিৰাপত্তা দিয়াৰ বাবে ৰখা কোম্পানীটোৰ মানুহ।

আমাক সম্ভাষণ জনাই এগৰাকীয়ে ক'লে,

'আপোনালোকৰ ফান্দত মাইকী ভালুক এজনী সোমাই আছে। তাইৰ পোৱালীটো নোসোমাল কিন্তু এতিয়া ওচৰে ওচৰে ঘুৰি আছে। সেয়ে আমি পহৰা দি আছোঁ।'

দেখিলোঁ সঁচাই! কণমানি পোৱালিটো গছ এডালৰ আঁৰত লুকাই বহি আছে। আমি মাইকী ভালুকজনী থকা ফান্দটোৰ কাষলৈ যাওঁ মানে পোৱালিটোৱে গছজোপাৰ ওপৰলৈ বগাই গ'ল। তাৰ পৰাই আলঙে আলঙে আমাৰ কাণ্ড-কাৰখানা চাই থাকিল।

ভালুকজনীক বাহিৰৰ পৰা চকু দিয়েই পিটাৰে দীঘলীয়া বাকচ এটা খুলি লৈ ডাৰ্ট গানটো উলিয়ালে। ট্ৰেঙ্কুলাইজাৰৰ মিশ্ৰণটো সাজু কৰি সেই গানত ভৰালে। তাৰপিছত ফান্দৰ ওপৰৰ ফালে থকা লোহাৰ খিৰিকী এখন খুলি লৈ ভালুকজনীৰ গলধনলৈ ডাৰ্টটো মাৰি পঠিয়ালে।

ভালুকজনী অস্থিৰ হৈ হিচহিচাই আছিল। ডাৰ্টটো লগাৰ পাঁচমিনিটমানৰ ভিতৰতে শান্ত হৈ লাহে লাহে বহি পৰিল। ট্ৰেঙ্কুলাইজাৰৰ মিশ্ৰণে কেইমিনিটমানৰ ভিতৰতে ভালুকজনীক ঘোৰ টোপনিত পেলাই দিলে। সেই সমগ্ৰ প্ৰক্ৰিয়া, সময় আদিৰ মই টোকা কৰি গ'লোঁ।

ভালুকজনী অজ্ঞান হৈছে বুলি নিশ্চিত হোৱাৰ পিছতে আমি ফান্দৰ দুৱাৰ খুলিলোঁ। চাৰিও মিলি কোনোমতে দাঙি আনি ভালুকজনীক বাহিৰলৈ আনিলো। তাতে এখন ব্লেংকেটৰ ওপৰত তাইক ওপৰমুৱাকৈ শুৱাই দিলোঁ।

এইবাৰহে আমি ভালুকজনী ভালকৈ পৰীক্ষা কৰাৰ সুযোগ পালোঁ যেন। কি প্ৰকাণ্ড তাইৰ দেহ! ক'লা কিচকিচিয়া খহটা নোমবোৰত মই লাহেকৈ হাত ফুৰাই দিলোঁ। মোৰ সমগ্ৰ দেহ জিকাৰ খাই উঠিল! প্ৰকৃতিৰ এক অপূৰ্ব ৰূপ যেন সোঁশৰীৰে ইমান কাষতে পালোঁ- তেনে ভাৱ হ'ল।

'সোনকালে অক্সিজেন মাস্ক লগাই দিয়া। পালচ অলপ দুৰ্বল পাইছোঁ।' পিটাৰৰ চিৎকাৰে মোৰ সম্বিত আনিলে। এইবাৰ যুদ্ধোত্তৰ গতিৰে আমি কামত লাগি পৰিলোঁ। ভালুকজনীৰ জ্ঞান ঘুৰি অহাৰ আগেয়েই আমাৰ সকলো পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা সামৰিব লাগিব। নহ'লে যে বিপদৰ আশংকা!

লিছাই ভালুকজনীৰ কাণত নিৰ্দিষ্ট নম্বৰ লিখা থকা এটা হালধীয়া প্লাষ্টিকৰ টেগ লগাই দিলে- লগতে নাকত এটা ক্ষুদ্ৰ ইলেকট্ৰনিক চিপ।এই দুটাই ভালুকজনীৰ চিন ৰাখিব। তাৰ লগতে ডিঙিত পিন্ধাই দিলে ৰেডিঅ' ট্ৰেন্সমিটাৰ সংযুক্ত এক কলাৰ। এই কলাৰে ভালুকজনীৰ গতিবিধিৰ সকলো খৱৰ দি থাকিব এতিয়াৰ পৰা। পিটাৰে খদমদমকৈ তাইৰ দেহৰ পৰা নোম, চৰ্বী আৰু তেজৰ নমুনা ল'লে। জেকে তাইৰ দেহৰ দৈৰ্ঘ্য আৰু প্ৰস্থ জুখিলে। পাঁচমিনিটৰ মূৰে মূৰে মই ভালুকজনীৰ পালচ পৰীক্ষা কৰি থাকিলোঁ। তাৰপিছত চাৰিও মিলি কেকোঁজেকোঁকৈ ব্লেংকেটেৰে সৈতে ভালুকজনীক গাড়ীতে অস্থায়ীভাৱে কৰি লোৱা ওজন জোখা মেচিনত ওলোমাই দিলোঁ।

বাচ্‌ হৈ গ'ল! সেইখিনি কৰি উঠি ভালুকজনীৰ নাকৰ পৰা লাহেকৈ অক্সিজেন মাস্ক খুলি দিলোঁ। পুনৰ চাৰিও মিলি দাঙি লৈ সেউজীয়া ঘাঁহনিৰ ফালে কিছুদূৰ নি ভালুকজনীক ব্লেংকেটৰ ওপৰতে এৰি আহিলোঁ। পিটাৰে ইংগিত দিলে, ভালুকজনী কেইমিনিটমানৰ ভিতৰতে সাৰ পাব লাগে। সেয়ে কিছু দূৰৈত ৰৈ আমি তাইৰ গতিবিধি লক্ষ্য কৰি থাকিলোঁ।

মাকৰ বাবে বাট চাই ৰোৱা পোৱালীটো

এই সময়ছোৱা 'বেয়াৰ স্কেয়াৰ'ৰ মানুহ দুজনেও ভালুকৰ পোৱালীটো আৰু আশে পাশে অন্য ভালুকো আছে নেকি চকু দি থাকিল। এনে ঠাইবোৰত যেনি-তেনি ভালুক ওলাব পাৰে হেনো। গতিকে জেকে আগেয়ে সাৱধান কৰি দিছিল, গাড়ীৰ পৰা নামিলে সকলো সময়তে চৌপাশৰ ওপৰত এটা চকু ৰাখিবলৈ।

ভালুকজনী সাৰ পোৱালৈ বাট চাই থাকোঁতে বেলি মূৰৰ ওপৰলৈ উঠিলেই। জেকে মাত দিলে,

'ভালুকজনীৰ নাম এটা দিব লাগিছিল নহয়!'

লিছাই মোক জনালে, এই প্ৰকল্পৰ আৰম্ভণিৰে পৰা হেনো জেকে ফান্দত পৰা প্ৰতিটো ভালুকৰ নাম দি আহিছে। 'এইবাৰো তুমিয়ে দিয়া তেনে!' মই উদগণি দিলোঁ।

'ভালুকজনীয়ে সেউজীয়া ঘাঁহ খাবলৈ আহি ফান্দত পৰিলহি। গতিকে তাইৰ নাম 'গ্ৰেজ' (graze) ৰাখিছোঁ।'

আমি হয়ভৰ দিলোঁ। আমাক সকাহ দি গ্ৰেজে লাহে লাহে সাৰ পালে। প্ৰথমে নিচাত পৰা মানুহৰ দৰে লটং ভটংকৈ উঠাৰ চেষ্টা কৰিও বাৰে বাৰে বহি পৰিল। তাৰপিছত কিছু চেষ্টাৰে থিয় দিলে। পাঁচমিনিটমানৰ ভিতৰতে ধীৰ খোজ পেলাই গ্ৰেজে অৰণ্যলৈ বাট বুলিলে। তাতে বাট চাই থকা পোৱালিটোৱে মাকক দেখা পাই মাত দিবলৈ লাগিল।

নিশ্চিন্ত মনেৰে আমি 'বেয়াৰ স্কেয়াৰ'ৰ ব্যক্তি দুগৰাকীক ধন্যবাদ দি এইবাৰ দ্বিতীয় ফান্দটোলৈ ৰাওনা হ'লোঁ।

আধাঘণ্টা মানৰ ভিতৰতে ঈগলনেষ্ট নামৰ ঠাইত এখন জলাহৰ কাষত পাতি থোৱা ফান্দটো পালোঁগৈ। পিছে নামিয়ে আমাৰ চকুত পৰিল অন্য এটা ভালুক কাষৰ অৰণ্যখনৰ পৰা ওলাই আহিছে। হয়তো মাছৰ গোন্ধ পাইছে। হয়তো কৌতুহল বশত: চাবলৈ আহিছে।

ভালুকটো দেখামাত্ৰেই আমি সকলোৱে হায়-উৰুমি কৰি লাঠি দুডাল মাৰি মাৰি খোজেৰে আগবাঢ়ি গ'লোঁ। মই মোৰ কঁকালত বান্ধি লোৱা বেয়াৰ স্প্ৰেটো সাজু কৰি ৰাখিলোঁ। অৱশ্যে ভালুক একেবাৰে কাষ নাচাপিলে এই স্প্ৰী ব্যৱহাৰ কৰা উচিত নহয়। হাই-উৰুমি শুনি আৰু আমাক দলবদ্ধভাৱে আগবঢ়া দেখিয়ে কিজানি ভালুকটো পিছ হুহুকিল। কিছু দূৰ গৈ সি ভিৰাই লৰ দিলে অৰণ্যৰ সেউজীয়ালৈ।

এইবাৰ খুউব সতৰ্কতাৰে আমি ফান্দৰ ওচৰ পালোঁহি। লোহাৰ খিৰিকীৰে জুমি চায়ে লিছাই চিৎকাৰ কৰি উঠিল,

'আস্‌, এইটোচোন স্নাৰ্ল!'

'কি?' আমি তিনিও প্ৰায় একেলগেই সুধিলোঁ।

'অঁ এইটো স্নাৰ্ল। যোৱাবছৰ আমি ধৰিছিলোঁ। মই চিনি পাইছোঁ। তাৰ ভোদা নাকটো চাই এৰিনে এই নামটো দিছিল।'

এইবাৰ পিটাৰ আৰু জেকেও ভালকৈ চাই দেখিলে হয়! ডিঙিৰ কলাৰ হেৰুৱাইছে যদিও কাণৰ হালধীয়া টেগ আছেই। আগৰদৰেই একেই প্ৰক্ৰিয়াৰে স্নাৰ্লক অজ্ঞান কৰি ফান্দৰ পৰা উলিয়াই আনিলোঁ। এইবাৰো ক্ষিপ্ৰতাৰে আমি কামবোৰ কৰি গ'লোঁ। 'গ্ৰেজ'ত কৈ স্নাৰ্লৰ দেহৰ আকাৰ যথেষ্ট ডাঙৰ, ওজনো এশ কেজিৰ ওপৰ।

কি প্ৰকাণ্ড, কি অপূৰ্ব জন্তু এইবিধ! এক শিহৰণ বৈ গ'ল মোৰ মাজেৰে! কিন্তু ৰ'ৱলৈ সময় নাই। স্নাৰ্লক মুকলি কৰি দিয়াৰ পিছতো আমি ইখনৰ পৰা সিখন ঠাইলৈ ঢপলিয়ালোঁ। এটা এটাকৈ আৰু তিনিটা ভালুক ফান্দৰ পৰা উলিয়ালোঁ। কামত লাগি থাকোঁতে কেতিয়ানো বেলি ডুবিল আমি যেন গমেই নাপালোঁ।

সেই সন্ধিয়া ভাগৰুৱা দেহাৰে গৱেষণাৰ সা-সৰঞ্জামবোৰ ট্ৰাকৰ পৰা ধৰাধৰিকৈ কাঢ়িয়াইছোঁ। প্ৰকাণ্ড বাকচটোৰ এমূৰে পিটাৰ, সিমূৰে মই। হোটেলৰ পৰা ওলাই অহা এজন অভ্যাগতই দুৱাৰখন মেলি ধৰিলে।

'ধন্যবাদ!' পিটাৰ আৰু মই একেলগে কৈ উঠিলোঁ।

'এইবিলাক কি নিছে আপোনালোকে?' বাকচটোলৈ চাই তেওঁ কৌতুহলেৰে সুধিলে।

'অঁ, এইবোৰ ভালুকৰ ডিঙিত পিন্ধোৱা কলাৰ।' দেখা পালোঁ মানুহজনৰ দুচকু ডাঙৰ হৈ পৰিল। পিটাৰে আকৌ বুজোৱাৰ সুৰেৰে ক'লে, 'এইবোৰত ৰেডিঅ' টেন্সমিটাৰ সংযুক্ত আছে। গতিকে এইবোৰ পিন্ধাই লৈ আমি কলা ভালুকৰ গতিবিধি গম পাব পাৰোঁ।'

মানুহজনৰ দুচকু আগতকৈও বহল হৈ গ'ল যেন।

'কি?? আপোনালোকে কৰে সেয়া?' পৰম আশ্চৰ্য্যৰে তেওঁ সুধিলে।

'হয়, আমি চৰকাৰী বিজ্ঞানী। ইয়াতে ক'লা ভালুকৰ ওপৰত গৱেষণা কৰি আছোঁ।' এইবাৰ মই ক'লোঁ।

এইবাৰ তেওঁ একেই বিস্ময়েৰে কৈ উঠিল, 'ইউ হ্যেভ দ্য কুলেষ্ট জব! আপোনালোকৰ কি সাংঘাতিক চাকৰি!'

পিটাৰ আৰু মই খোলা হাঁহি এটাৰে হয়ভৰ দি পুনৰ বাকচটো দাঙি ল'লোঁ। কিছু সন্তুষ্টিৰে, কিছু আমোদেৰে! 

উপন্যাস: ফাৰমানা (অষ্টম খণ্ড)

সিদিনা পুৱা ছয়বজাতে তুলিকাৰ মিনি কুপাৰ খনে ফাৰমানাৰ বাটত গতি ল’লে। যোৱা দুমাহে প্ৰায় প্ৰতিদিনে ধলপুৱাতে তাই শ্লাইগ’ পথেৰে গাডী লৈ ওলাই গৈছে। সেইদিশে বিছ কিলোমিটাৰ মান গ’লেই উজনি লখ আৰ্ণত চৰাই জৰীপ কৰিবলগীয়া ঠাইবোৰ। সেইবোৰ উত্তৰ আয়াৰলেণ্ড আৰু ৰিপাব্লিক অব আয়াৰলেণ্ড দুয়ো দেশৰ একেবাৰে সীমামূৰীয়া ঠাই। সেই বাটেৰেই আগবাঢ়ি গৈ থাকিলে মাথোঁ দুশ কিলোমিটাৰ মান আঁতৰত ৰিপাব্লিক অব আয়াৰলেণ্ডৰ ৰাজধানী ডাবলিন মহানগৰ। কোনো চেক পষ্টো নাই সেই বাটত। ভুলতে কেনেবাকৈ সেই বিদেশত ভৰি থয়গৈ বুলিয়ে তাই মাৰ্কৰ পৰামৰ্শমতে আনকি ৰিপাব্লিকৰো ভিজা উলিয়াই লৈছে।

পিছে আজি তাইৰ গাড়ীৰ গতি বিপৰীতমুখী। যোৱা সপ্তাহত উজনিত চৰাইৰ জৰীপৰ কাম শেষ হৈছে। আজিৰ কাম নামনিৰ লখ আৰ্ণতহে। তাইৰ মিনি কুপাৰখন আগবাঢ়িল এনিছকিলেন নগৰৰ উত্তৰে থকা লখ শ্ব’ৰ ৰোডেৰে। আক্ষৰিক অৰ্থতে এইটো হ্ৰদৰ পাৰৰ পথ। বাটটোৰ সোঁকাষে দিক বিদিক জুৰি চকুৰে মনালৈকে নামনি লখ আৰ্ণ। বাওঁকাষে গম্বুজৰ দৰে থিয় দি আছে সুউচ্চ মাহ’ৰ ক্লিফ। সেই পাহাৰৰ শিখৰৰ পৰা মাৰ্কে এদিন তাইক আঙুলীয়াই দেখুৱাইছিল,

‘সেই যে সৰু-ডাঙৰ দ্বীপবোৰ দেখিছা, তাৰে চল্লিছটা দ্বীপ নেচাৰৰ অধীনত। বেছিভাগেই কোনো সচেতন নাগৰিকে দান কৰা বা আমি কিনি লোৱা। এই দ্বীপবোৰ লৈয়ে নেচাৰৰ লখ আৰ্ণ ৰিজাৰ্ভ। লিছাই এই ৰিজাৰ্ভৰ গোটেইবোৰ ঠাইৰ কাম চোৱা-চিতা কৰে।’

নেচাৰত যোগ দিয়াৰ প্ৰথম মাহৰে কোনোবা এটা দিন আছিল সেয়া। লখ আৰ্ণ হ্ৰদৰ ইপাৰ সিপাৰ নমনা বিস্তীৰ্ণ জলৰাশিয়ে তুলিকাক সিদিনা ব্ৰহ্মপুত্ৰখনলৈ মনত পেলাই দিছিল। নৈপৰীয়া মানুহৰ যে আজন্ম টান জিৰ জিৰিয়া পানীৰ খেলাৰ সৈতে, সেই পানীৰ সৰু-বৰ ঢৌৰ সৈতে! ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ নষ্টালজিয়াৰে চপচপীয়া হৈ পৰা হৃদয়খনেৰে তাই মাহ’ৰ ক্লিফৰ পৰা মাৰ্কৰ পিছে পিছে খোজ দিছিল। এলাই ল’জ বৰ্ষাৰণ্যৰ হাবিতলীয়া সেই বাটৰ দুয়োকাষে অ’ক গছৰ সেউজীয়া। বসন্তৰ আগজাননী আনিছিল অৰণ্যৰ বনৰীয়া ফুলৰ দলিচাখনিয়ে। মাৰ্কে তাইক আঙুলীয়াই দেখুৱাইছিল, ‘এই যে নীলা ফুলবোৰ দেখিছা সেয়া ব্লুবেল। সৌ হালধীয়াবোৰ বাটাৰকাপ।’

হঠাৎ মাৰ্ক থমকি ৰোৱাত তুলিকাও কোনোমতে হামথুৰি নোখোৱাকৈ ৰৈ গৈছিল। হাবিৰ মাজত কিবা জীৱ-জন্তু বা চৰাই-চিৰিকটি দেখা পাইছে নেকি বুলি তায়ো খৰকৈ মাৰ্কৰ দৃষ্টি অনুসৰণ কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল।

নাই, মাৰ্কে একমনে আকাশলৈহে মূৰ তুলি চাইছে। লগতে ব্যস্ত হৈ পৰিছে নীলিম আকাশখন ওফোন্দাই অনা ডাৱৰৰ ফটো লোৱাত।

‘এইজাক ডাৱৰৰ নাম ষ্ট্ৰেট’কিউমুলাছ!’ মাৰ্কে তাইলৈ ঘুৰি চাই কৈছিল। ‘দেখিছানে কেনেকৈ জাক পাতি ডাৱৰবোৰ নামি আহিছে? কিছুমান শুকুলা, কিছুমান মুগা। কিন্তু সকলো মিলি আকাশখন কেনেকৈ ছাটি পেলাইছে চোৱা।’

কৌতুহল দমাব নোৱাৰি তাই সুধিছিল, ‘ডাৱৰৰ বিষয়ে আপুনি কেনেকৈ ইমান জানে, মাৰ্ক?’

‘অঁ তোমাক কোৱাই নাই কিজানি! মই ফাৰমানাৰ ‘ডাৱৰ অনুৰাগী ক্লাৱ’ৰ আজীৱন সদস্য। এই কথাটো লৈ লিছাহঁতে মোক খুউব জোকাই থাকে বুজিছা।’

তুলিকাই কেতিয়াও শুনা নোপোৱা এই গোটটোৰ কথা মাৰ্কে সিদিনা তাইক সবিস্তাৰে কৈছিল। ঘনে ঘনে সলনি হোৱা ফাৰমানাৰ আকাশত ডাৱৰৰ অধ্যয়ন কৰে এই গোটে। যেন ফাৰমানাৰ প্ৰকৃতি উপভোগ কৰাৰে অন্য এটা অজুহাত! আয়াৰলেণ্ডৰ প্ৰকৃতি আৰু সমাজৰ বিষয়ে মাৰ্কৰ অপাৰ জ্ঞানে ইতিমধ্যে তুলিকাক অভিভূত কৰিছিল। সেইদিনা তাইৰ ভাৱ হৈছিল, এই ব্যক্তিয়ে সঁচাই যেন ফাৰমানাৰ আত্মাক চিনি পায়।

‘লাষ্টী বেগৰ বাবে সোঁফালে ঘুৰক।’ গুগুল মেপৰ যান্ত্ৰিক নিৰ্দেশনাই তুলিকাক বাস্তৱলৈ উভতাই আনিলে। কেইমিনিটমানৰ পিছতে লাষ্টী বেগ নামৰ জেটিৰ পাৰ্কিঙৰ ঠাইত তাইৰ গাড়ীখন ৰ’লগৈ।

লখ আৰ্ণৰ পানীৰ ওপৰত তেতিয়াও কুঁৱলীৰ ক্ষীণ প্ৰলেপ। চৌদিশে চৰাইৰ কিচিৰ-মিচিৰ মাত। জেটিত শাৰী শাৰী সৰু-বৰ নাওবোৰ।

তেন্তে এয়াই নামনি লখ আৰ্ণ!

অতদিনে তাই উজনিৰ লখ আৰ্ণত নিজৰ দায়িত্ব চম্ভালিছে। আজি প্ৰথমবাৰ ভালকৈ নেচাৰৰ বাকী সহকৰ্মীসকলে কাম কৰা ঠাইখন চোৱাৰ হেঁপাহটোৱে তাইক উচ্ছসিত কৰি তুলিলে।

নেচাৰৰ নাওখন চিনি পাবলৈ তাইৰ অসুবিধা নহ’ল। দুখলপীয়া নাওখনত বৰ বৰ হৰফেৰে লিখা আছে, ‘জ’ মেগী’। ফাৰমানাত নেচাৰ আয়াৰলেণ্ডৰ প্ৰথমগৰাকী ডিৰেক্টৰ জ’ মেগীৰ সন্মান জনাই এই নাম। এই জ’ মেগীৰ কাৰ্যকালৰ বহু কাহিনী তাই কিংবদন্তীৰ দৰে অফিচত শুনা পাই থাকে। দুখলপীয়া ‘জ’ মেগী’ৰ সন্মুখতে এখন বৰ্ডত নীলা চিঞাহীৰে লিখা আছে, ‘কাৰলিউ ক্ৰুজ।’

‘গুড মৰ্ণিং তুলিকা। আহা আহা।’ সহকাৰী ৱাৰ্ডেন ডেৰেনে মাত দিলে। 

এখন ক্লিপবৰ্ড লৈ তেওঁ অভ্যাগত সকলক এজন এজনকৈ আদৰণি জনাইছে আৰু খৰকৈ কাগজখনত টিক মাৰ্ক দি গৈছে৷ সেই শাৰীতে যোগ দি তুলিকাও নাৱলৈ উঠি গ’ল। নাৱৰ ডেকত লিছাও ব্যস্ত। নাৱৰ চালক পিটাৰক নামনি লখ আৰ্ণৰ কোনবোৰ ঠাইৰ কাষেৰে যাব লাগিব সেই সম্পৰ্কে নিৰ্দেশনা দিছে৷ তুলিকালৈ চাই তাই হাত জোকাৰি হাঁহি মাৰিলে আৰু পুনৰ কামত ব্যস্ত হৈ পৰিল।

ডেকৰ একাষে মাৰ্কক দেখি তুলিকা আগবাঢ়ি গৈ তেওঁৰ কাষ পালেগৈ।

‘হাই মাৰ্ক! মই কি সহায় কৰিব পাৰোঁ কওকচোন।’

‘তোমাৰ দায়িত্ব নাই আজি। যোৱা দুমাহে পুৱতি নিশাতে উঠি গৈ চৰাইৰ জৰীপ কৰিছা। আজি নামনি লখ আৰ্ণৰ ৰূপ আৰু ইয়াৰ প্ৰকৃতি উপভোগ কৰা। মানুহৰ লগত চা-চিনাকি হোৱা। কাৰোবাৰ কিবা প্ৰশ্ন থাকিলে উত্তৰ দিবা। সিমানেই!’ মাৰ্কৰ কথাই তাই আশ্বস্ত কৰিলে।

ক্ষন্তেক পিছতে মাইক্ৰ’ফোনত লিছাৰ মাত ভাঁহি আহিল,

‘নেচাৰৰ বছৰেকীয়া কাৰলিউ ক্ৰুজলৈ আপোনালোক সকলোকে আদৰণি জনাইছোঁ। ফাৰমানাৰ জনসাধাৰণক ইয়াৰ প্ৰকৃতিৰ বিষয়ে, নেচাৰৰ কামৰ বিষয়ে জনোৱাৰ প্ৰয়াসেৰে নেচাৰে এই ক্ৰুজ কৰি আহিছে। আগৰ দৰেই এইবাৰো আপোনালোকে উপভোগ কৰিব বুলি আশা কৰিছোঁ। যিকোনো প্ৰশ্ন থাকিলে নেচাৰৰ কৰ্মীক সুধিবলৈ সংকোচ নকৰিব।’

ডেকৰ তলে ওপৰে যথেষ্ট মানুহ। লিছাৰ কথা শেষ হোৱাৰ লগে লগে হাত চাপৰিৰ শব্দ। সকলোৰে চিন্তাৰ ওৰ পেলাই বতৰেও মূৰ ডাঙিলে৷ এচেৰেঙা ৰ’দে বিশাল নাওখনৰ একাংশ জিলিকাই তুলিলে৷ ক্ৰুজ এৰাৰ লগে লগে কিছু লোকে ভিতৰত চাহ-কফি লৈ বহিলগৈ। বহুতেই আকৌ ডেকলৈ উঠি আহিল।

লাহে লাহে সেই কাৰলিউ ক্ৰুজ লাষ্টীৰ পাৰ এৰি লখ আৰ্ণৰ বিশাল বুকুত সোমাই পৰিল। বহু অভ্যাগতৰ লগতে তুলিকাইও ডেকতে ভৰি দিলেগৈ৷ যোৱা দুমাহতে তাই উপলব্ধি কৰিছে আইৰিছ মানুহ সাধাৰণতেই খুউব বন্ধুত্বসুলভ। চিনাকি হওক বা নহওক কাৰো মাজতে কথা-বতৰা আৰম্ভ হ’বলৈ বিশেষ চেষ্টা বা সময়ৰ প্ৰয়োজন নহয়৷ আজিও তাৰ ব্যতিক্ৰম নহ’ল। তাই বেকপেকৰ পৰা নোটবুক, বাইন’কুলাৰ আদি উলিয়াই থাকোঁতেই এগৰাকী মহিলাই মাত দিলেহি,

‘আপুনি ষ্টাফেই নহয় জানো?’- ক’লা কাৰ্গ’ পেণ্ট আৰু নীলা পাফ জেকেটৰ আঁৰত এক মধ্যবয়সীয়া মহিলাৰ মুখ। হাতত কফিৰ মাগ।

‘হয় হয়, কওকচোন আপোনাক কেনেকৈ সহায় কৰিব পাৰোঁ?’

‘নাই নাই, আমাৰ এই ক্ৰুজ ক’লৈ ক’লৈ যাব তাকে জানিব খুজিছিলোঁ।’

‘আমাৰ ৰিজাৰ্ভৰ যিকেইটা দ্বীপত কাৰলিউ চৰায়ে বাহ সাজিছে সেইবোৰ ঠাইৰ পাৰে পাৰে নাওখন যাব৷’

‘অ হয় নেকি? তেনে কাৰলিউ দেখা পামেই!’

‘পাব পাব, লগতে অন্য চৰাই -জীৱ-জন্তুও চোৱাৰ সুযোগ পাব।’

মানুহগৰকীৰ চকু মুখ উজলি উঠিল৷ সেই আগ্ৰহ দেখি তুলিকাৰো খুউব ভাল লাগিল। তাই নুসুধি নোৱাৰিলে,

‘আপুনি ফাৰমানাৰে নেকি?’

‘অ’ নহয়, মই আচলতে কাষৰে টেম্প’ টাউনতহে থাকোঁ!’

টেম্প’ টাউনৰ নাম শুনাৰ লগে লগে তুলিকাৰ মনত এখন চিনাকি ছৱি ভাঁহি উঠিল। মানুহগৰাকীক তাকে সুধিবলৈ লওঁতেই তাই শুনা পালে সেই চিনাকি মাতটো।

‘অ’ৰলা ডাৰলিং, অথনিৰে পৰা তোমাক বিচাৰি ফুৰিছোঁ।’

দুহাতে দুকাপ কফি লৈ সেয়া কেলাম! মানুহজনক দেখাৰ লগে লগে তুলিকালৈ সেই একেই শান্ত কপৌৰ দৰে অনুভৱটো আহিল। তেনে এয়াই কেলামৰ অ’ৰলা!

‘তুলিকা! তোমাক আজি লগ পাম বুলি আশা কৰিয়ে আছিলোঁ। হুৱাটছ্‌ দ্য ক্ৰেক? কি খৱৰ?’ কেলামে তাইলৈ চাই হাঁহি মাৰি ক’লে।

তাই হাঁহি পেলালে। কেলামে অ’ৰলাৰ বাবে অনা কফিকাপ তাইলৈকে আগবঢ়াই দিলে। ডেকৰ ৰেলিঙত লাহেকৈ আউজি লৈ কেলামে অ’ৰলাৰ কঁকালত এখন হাতেৰে মেৰিয়াই ধৰিলে। দুয়োকে একেলগে দেখি, কথা পাতি তুলিকাই যেন উপলব্ধি কৰিলে, সঁচাই অৰলাই সেই নাৰী যাৰ বাবে কেলামৰ পৃথিৱীখন পৰিপূৰ্ণ হৈ ৰয়। যি ইপাৰ সিপাৰ কৰি জুৰি আছে কেলামৰ জীৱন। দুয়োৰে চকুৱে মুখে জিলিকি উঠা সুখ আৰু প্ৰশান্তিৰ ছায়াঁই যেন তাইকো চুই গ’ল!

এনেতে মাইক্ৰফোনত ডেৰেনৰ মাত ভাঁহি আহিল,

‘এতিয়া আমি নামনি লখ আৰ্ণত আছোঁ৷ আমাৰ ফাৰমানা কাউণ্টিৰ সকলো মানুহে জানেই, এনিছকিলেন নগৰখনৰ দুফালে উজনি আৰু নামনি লখ আৰ্ণ মিলি এই হ্ৰদ। নামনিৰ এই লখটো সাগৰৰ দৰে বিশাল। উজনিৰ লখটো সেই হিচাপত সৰু আৰু অকোঁৱা পকোঁৱা নৈৰ দৰে।দুইটা হ্ৰদ মিলাই মুঠতে কিমানটা দ্বীপ আছে কোনোবাই ক’ব পাৰিবনে?’

কেইবাজনে হাত দাঙিলে। ডেৰেনে হাঁহি এটাৰে ক’লে, ‘কওকচোন।’

’২৫!’ এগৰাকী মহিলাৰ চিঞৰ।

‘নহয়, ৫০ টামানহে হ’ব কিজানি।’ অন্য এজনৰ মাত।

কেলামে হাউলি লৈ তুলিকাক কাণে কাণে ক’লে, ‘নাই নাই, তাতকৈ বহুত বেছি দ্বীপ আছে।’

তেওঁ আৰু কিবা ক’বলৈ লওঁতেওই ডেৰেনে ক’লে, ‘১৫০ টাৰো বেছি!’

মানুহবোৰৰ মাজত আশ্চৰ্য্যচকিত শব্দ কিছুমান ওলাল। ডেৰেনে লখ আৰ্ণৰ ইতিহাসৰ বিষয়ে ক’বলৈ আৰম্ভ কৰিলে। আইৰিছ কিংবদন্তীত এই ঠাইৰ বিষয়ে বহু কথাই আছে। কাষৰীয়া দেশৰ সৈতে যুঁজত হাৰি পলাই যাওঁতে হেনো এই বিশাল হ্ৰদ সাঁতুৰি পাৰ হ’ব নোৱাৰি আৰ্ণ নামৰ ৰাণীগৰাকীয়ে মৃত্যুক সাৱটি লৈছিল। তেওঁৰ নামেৰেই এই হ্ৰদৰো নাম। ডেৰেনে কৈ গ’ল এই লখৰ উল্লেখযোগ্য ঘটনা-প্ৰৱাহৰ কথা।

‘এই লখৰ পাৰতে ২০১৩ চনত জি এইটৰ বৈঠক বহিছিল। সেইসময়ত তালৈ সমগ্ৰ বিশ্বৰ পৰা অহা নেতাসকলেও লখৰ সৌন্দৰ্য্য উপভোগ কৰি গৈছে৷ ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি পুটিনে ইয়াত থকাৰ সময়ত এই লখত কেইবাদিনো সাতুৰিছিলহি৷’

কথাষাৰ শুনি মানুহবোৰৰ চকুৱে মুখে কৌতুহল ফুটি উঠিল৷ তুলিকাৰ কাষতে থিয় দি থকা আদহীয়া মানুহ এজনে টপকৈ টিপ্পনী মাৰিলে, ‘কিয়বা নুডুবিল!’

লগে লগে জাকটোত হাঁহিৰ খলকনি।

উজনি লখ আৰ্ণৰ নীলিম পানীত ঢৌ তুলি তুলি জ’ মেগী ক্ৰুজ আগবাঢ়িল। মানুহবোৰ উৎসুক হৈ ৰ’ল কাৰলিউ দেখা পোৱাৰ আশাত। ডেৰেনে মাইক্ৰফোনত কৈ গ’ল এই বিপদাপন্ন কাৰলিউ চৰাইৰ খেতি আৰু খেতিয়কৰ সৈতে কেনে আজন্ম সম্পৰ্ক। খেতিৰ সময়ৰ লগত সংগতি ৰাখি সিহঁতে পথাৰৰ ‘ৰাছ’ জোপোহাত বছৰ বছৰ ধৰি বাহ সাজি পোৱালী জগাই আহিছে। কিন্তু এতিয়া পৰম্পৰাগত খেতিৰ পদ্ধতি সলনি হৈছে। কাৰলিউয়ে পোৱালী জগোৱাৰ আগতেই বহু খেতিয়কে আগতে ভৰি থ’ব নোৱাৰা জেকা পথাৰত উন্নত মেচিন নমাই ঘাঁহ কাটিব পৰা হৈছে। কিন্তু তাৰ লগে লগে কাৰলিউবোৰে হেৰাই পেলাইছে বাহ সাজিব পৰা বা চিকাৰীৰ পৰা লুকুৱাই পোৱালী তুলিব পৰা ৰাছ জোপোহাবোৰ।

‘মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ সম্পৰ্ক ইমানেই নিকপকপীয়া।’ ডেৰেনে ক'লে।

কথাবোৰ শুনি থাকিয়ে তুলিকাই চৌদিশে চাইছে। সুদূৰৰ সৰু-বৰ সেউজ দ্বীপবোৰ, লখ আৰ্ণৰ পানীৰ চিকমিকনি, আৰু চৰাইৰ কাকলিয়ে তাইক আপোন-পাহৰা কৰি পেলাইছে।

লাহে লাহে কাৰলিউ ক্ৰুজ এটা দ্বীপৰ কাষ চাপিল। তাত থকা ধ্বংসাৱশেষ বোৰ দেখি তাই বুজিলে সেয়া ডেভেনিছ দ্বীপ। ইয়াতে ডেৰেন আৰু লিছাই যোৱা দুমাহ ধৰি ৰাতি ৰাতি কেম্প কৰি দুটা কাৰলিউত বাহ পৰ্যবেক্ষণ কৰি আছে। অফিচত এইসম্পৰ্কে হোৱা আলোচনাৰ পৰা তুলিকাৰ মনত পৰিল।

‘এই দ্বীপৰ পাৰতে এটা বাহত কাৰলিউৰ পোৱালী জগিছে। দুটা মৰমলগা পোৱালী। কিন্তু আপোনালোকে জানেই, প্ৰজননৰ সময়ত গৱেষণাৰ বাহিৰে অন্য কামত দ্বীপত ভৰি থোৱাৰ অনুমতি নাই। গতিকে আমাৰ ক্ৰুজ দ্বীপটোৰ কাষেৰে লাহে লাহে পাৰ হৈ গৈ থাকি আপোনালোকক সেয়া চোৱাৰ সুবিধা কৰি দিব।’ মাইক্ৰ’ফোনত এইবাৰ লিছাৰ মাত।

লিছাৰ কথাই যেন পলকতে মানুহবোৰক সষ্টম কৰি তুলিলে। সকলোৱে বাইন’কুলাৰ-কেমেৰা সাজু কৰি লৈ দ্বীপটোৰ পাৰত দুচকু নিবদ্ধ কৰি থাকিল।

এনেতে মানুহবোৰৰ মূৰৰ ওপৰেৰে পাৰ হৈ গ’ল এহাল গঙাচিলনী। পাৰ চৰাইটোৰ প্ৰায় সমান কিন্তু সিহঁতৰ দেহ ক’লা আৰু বগা। মূৰত একোটা চূড়া। চৰাইহাল ইমান ওচৰেদি উৰা মাৰিলে যে বহুতে সিহঁতৰ পাখিৰ সেউজীয়া-বেঙুনীয়া জিলিকনিলৈকে দেখা পালে। পাখি মাৰি মাৰি সিহঁতে মাত দি গ’ল -‘পি-ৱিট পি-ৱিট’।

পলকতে কেইবাটাও কেমেৰাৰ ক্লিক ক্লিক শব্দ ভাঁহি আহিল। দূৰৈৰ সীমনাত চৰাইহাল নেদেখা হোৱালৈকে মানুহবোৰে বাইন’কুলাৰেৰে চাই ৰ’ল। তুলিকাৰ মন আচম্বিতে উভতি গ’ল শৈশৱৰ দিনবোৰলৈ। বাইন’কুলাৰ-কেমেৰা নোহোৱাকৈয়ে সিহঁতে কেৱল চৰাইৰ মাত শুনিয়ে আকাশলৈ মূৰ তুলি চাইছিল। গঙাচিলনীৰ যোৰবোৰলৈ চাই চাই সিহঁত তেতিয়া বানপানীৰ আশংকাত ডুব গৈছিল। অসমত বহুঠাইত এই গঙাচিলনীৰ মাতেই বানপানীৰ বতৰা লৈ আহে বুলিয়েতো বিশ্বাস কৰে! তাই জানে, সাত সাগৰ তেৰ নদীৰ সিপাৰে এই অজান্তি মুলুক ফাৰমানাতো বানপানী হয়। সেই বানপানীৰ সৈতে এই চৰাইবিধৰো তেনে কিবা সংযোগ আছে নেকি তাই জানিবৰ ইচ্ছা হ’ল। সেয়ে মনতে পাঙি থ’লে, এই কথাটো মাৰ্ক নাইবা কেলামকে সুধিব লাগিব।

‘কাৰলিউ ক্ৰুজৰ সকলোৱে দ্বীপটোৰ পাৰলৈ চকু দিয়কচোন।’ -মাইক্ৰ’ফোনত লিছাৰ মাত। ইতিমধ্যে নাওখন ডেভেনিছ দ্বীপৰ কাষ চাপিছে।

ঘোষণা শুনিয়েই ডেকৰ ওপৰৰ মানুহবোৰ নাৱৰ বাওঁফালে গৈ থিয় দিলেগৈ। লিছাই দেখুৱাই দিয়াৰ দৰেই সকলোৱে পাৰৰ জোপোহা কেইজোপাৰ কাষৰ শিলছটালৈ মন কৰিলে।

‘আহ, দেখিছোঁ দেখিছোঁ!’ অ’ৰলাৰ মাতটো প্ৰথমে চিৎকাৰৰ দৰে ওলাই শেষলৈ এটা ফুচফুচনিৰ দৰে হৈ পৰিল। যেন সেই বিস্ময়-উত্তেজনাৰ মাজতে তেওঁ উপলব্ধি কৰিলে যিকোনো ধৰণৰ আমনিয়ে চৰাইটোক খেদাই পঠোৱাৰ সম্ভাৱনা! তাৰ লগে লগে লিছাইয়ো সকলোকে অনুৰোধ কৰিলে কোনো ধৰণৰ হুলস্থুল বা আমনি নকৰাকৈ কাৰলিউ চৰাই দুটা চাবলৈ।

সকলোৱে অপলক নেত্ৰে কিন্তু নীৰৱে কাৰলিউ মাক আৰু পোৱালিটো পৰ্যবেক্ষণ কৰিবলৈ ধৰিলে। সৰু কুকুৰা পোৱালি এটাৰ সমান মাকজনী। প্ৰথমেই চকুত পৰে অতিপাত দীঘল জোঙা ঠোঁটটো। জোঙা যদিও আউঁসীৰ জোনটোৰ দৰে ঘোৰখোৱা সেই ঠোঁট। মাকৰ তুলনাত পোৱালিটোৰ ঠোঁটটো সৰু আৰু পোন। মাকৰ সমগ্ৰ দেহটোত মিহি আৰু ঘনকৈ মুগা আঁচ। তলপেটতহে কিছু বগা ৰং দেখা গৈছে। মানুহবোৰৰ ফালে এবাৰ চাই মাকে মাত দিলে, ‘কাৰ-লিউ কাৰ-লিউ’ (হয়তো ওচৰতে ক’ৰবাত লুকাই থকা দেউতাকক এই বিৰাটকায় নাওখনৰ বিষয়ে সতৰ্ক কৰি দিলে, তুলিকাই ভাৱিলে!)। তাৰপিছত সতৰ্কতাৰে পোৱালিটোক শিলছটাৰ ফালে বাট দেখুৱাই লৈ গ’ল।

মানুহবোৰৰ মাজত কৌতুহল আৰু আনন্দৰ ভাৱ এটাই খেলা কৰি গ’ল! যেন এই মুহূৰ্তটোৰেই পলকতে তেওঁলোকে অপৰূপ প্ৰকৃতিৰ এক চমক দেখা পালে।

‘আৰু এটা পোৱালি আছে। সৌৱা শিলছটাৰ আঁৰ হৈ আছে।’

সেইফালে টোৱাই এটা বিয়াগোম কেমেৰাত ফটো তুলি থকা যুৱক এজনে ক’লে। কথাষাৰ শুনিয়ে বিপৰীত মূৰৰ পৰা কেইবাগৰাকী অভ্যাগত তেওঁৰ কাষলৈ দৌৰি গ’ল। দৌৰাৰ পৰতো যিমান পাৰি নিশব্দে ভৰিখন পেলাবলৈ চেষ্টা কৰিলে তেওঁলোকে। তাকে দেখি তুলিকাই হাঁহি পেলালে। হাঁহি হাঁহি সেইদিশে চাওঁতে তাইৰ যুৱকজনৰ চকুৱে চকুৱে পৰিল।

লখ আৰ্ণৰ অদৰুৱা বতাহে খেলি মেলি কৰি দিয়া চুলিৰে হাঁহো হাহোঁকৈ থকা এখন মুখ৷ দীঘল মুগা চুলিখিনি নিমিষতে তেওঁ পিছলৈ সামৰি নি পনিটেইল এডাল কৰি পেলালে। তাৰপিছত মানুহবোৰক তেওঁ ঠিক কোনখিনিতনো সেই পোৱালিটো দেখা পাইছে তাকে হাতৰ চিয়াঁৰেৰে বুজাবলৈ লাগিল। তুলিকাই নিজেও বাইন’কুলাৰ লৈ শিলছটালৈ চালে। তাৰ আঁৰত লুকাই পৰাৰ আগে আগে এপলকৰ বাবে দ্বিতীয়টো পোৱালিও দেখা পালে। তাই বুজিলে, মাকে সাম্ভাৱ্য বিপদৰ উমান পায়ে দুয়োটা পোৱালিক লুকুৱাই পেলাইছে।

ইতিমধ্যে কাৰলিউ ক্ৰুজ ডেভেনিছৰ পাৰৰ পৰা আঁতৰি গৈছে। লিছাই মাইক্ৰ’ফোনত কৈ উঠিছে, পোৱালিৰে সৈতে মাকক ইয়াতকৈ বেছি আমনি কৰা নাযায়। তুলিকাৰ চকুত পৰিল সেই যুৱকৰ চাৰিওকাষে এদল মানুহৰ জুম বান্ধিছে। এজন এজনকৈ তেওঁৰ কেমেৰাৰ লেনছত মানুহবোৰে চকু থৈছে।

‘ক’তা? ক’ত আছিল সেই দ্বিতীয় পোৱালিটো? আমি যে এটাহে দেখিলোঁ!’ তুলিকাৰ কাষ চাপি আহি অ’ৰলাই ক’লেহি। মাতত কিছু উত্তেজনা, কিছু হতাশা।

তেওঁৰ সৈতে এইবাৰ তুলিকাও থিয় দিলেগৈ যুৱকজনৰ কাষত। তেওঁ অ’ৰলাৰ লগতে সকলোকে আগ্ৰহেৰে মাক আৰু পোৱালি কাৰলিউ দুটাৰ ফটো দেখুৱালে। মানুহ এগৰাকীৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰত তেওঁ ক’বলৈ ধৰিলে, কাৰলিউ চৰাইৰ কথা, নেচাৰৰ কামৰ কথা।

‘নেচাৰে এই হ্ৰদৰ বহুতো দ্বীপত বাহ সজা কাৰলিউ চৰাইৰ জৰীপ কৰে। পোৱালীবোৰ কেনেকৈ বাঢ়িছে তাৰো চোৱা-চিতা কৰে। যোৱাবছৰ আগতকৈ কাৰলিউৰ সংখ্যা বাঢ়িছে বুলি জৰীপত ওলাইছিল। এইবছৰ বা কেনে হয়!’

তুলিকা অলপ আচৰিত হ’ল। কোন এওঁ? নেচাৰৰ কামৰ কথা ইমান জানে! তাই এতিয়ালৈকে লগ নোপোৱা নেচাৰৰে কোনোবা কৰ্মী বা স্বেচ্ছাসেৱী নেকি!

কিছু কৌতুহলেৰে তুলিকা দুখোজ কাষ চাপি আহিল। তাই কিবা সুধিবলৈ পোৱাৰ আগতেই যুৱকজনে ক’লে,

‘কাৰলিউৰ মাক আৰু পোৱালি দুটাৰ ফটোখন চাব নেকি?’

অলপ হাউলি লৈ কেমেৰাটো তেওঁ তাইৰ ফাললৈকে পোনাই দি ক’লে। তাৰ লগে লগে অলপ আগতে বান্ধি লোৱা পনিটেইলডালো কিছু হাউলি আহিল। তুলিকাই এতিয়াহে মন কৰিলে, তেওঁৰ মূৰৰ দুয়োকাষৰ চুলিখিনি আচলতে একেবাৰে চুটিকৈ কটা। মাজভাগৰ দীঘল ফিৰফিৰিয়া চুলিখিনিৰেহে সেই পনিটেইল হৈছেগৈ। তেওঁৰ চকুহাল যেন সূৰ্য্যৰ ৰেঙণিয়ে জিলমিলাই তোলা দুটোপাল সাগৰ। সেই সাগৰখনেই যেন নামি গৈ নীলা টিচাৰ্টত বুকু জুৰি বহি লৈছেগৈ। ডিঙিৰ সোঁফালে কিছুমান অবোধ্য আখৰৰ এশাৰী টাটু। সেই টাটুৱে যেন নীলিম সাগৰখনক ভেঁটা দিব খুজি তাতেই সৃষ্টি কৰিছে অলেখ-অসংখ্য ঢৌ!

‘কোন এওঁ??’ সুধিব খুজিও তুলিকাৰ একো মাত নোলাল। প্ৰায় যন্ত্ৰবৎভাৱেই তায়ো হাউলি লৈ কেমেৰাত চকু থ’লে।

‘ধুনীয়া!’ তুলিকাই কথাষাৰ কৈয়ে মূৰ তুলি চাই দেখে তেওঁ তাইলৈকে ৰ’ লাগি চাই আছে। এপলকৰ নীৰৱতা। তাৰপিছত ইতিমধ্যে আঁতৰি যোৱা মানুহ দুগৰাকীক কোৱাৰ দৰে তেওঁ তুলিকাক কৈ গ’ল নেচাৰৰ কামৰ কথা।

তুলিকাই টু শব্দ এটাও ক’ব নোৱাৰিলে। সেই উজ্বল দুচকুৰ পৰা দৃষ্টি আঁতৰাই আনিবলৈ তাইৰ কষ্ট হ’ল যেন। তাই বুজিলে নেচাৰ আয়াৰলেণ্ড লিখি থোৱা টুপীটো তাই কিছু আগতে খুলি পেলাইছিল। গতিকে তাই যে নেচাৰৰে কৰ্মী সেয়া এই যুৱকে গম পোৱাৰ কোনো উপায় নাই।

এনেতে আগৰবাৰৰ দৰেই আকৌ অভ্যাগতসকলৰ ডেকৰ সন্মুখভাগলৈ দুপ দুপ দৌৰ। তাকে দেখি তুলিকাই তৎক্ষণাত বাইন’কুলাৰ তুলি ল’লে। যুৱকজনেও কেমেৰাৰ লেনছ সাজু কৰি ডেকৰ সেইটো মূৰলৈ ততাতৈয়াকৈ খোজ দিলে।

‘সেইফালে সেইফালে’-কাৰোৱাৰ উচ্চাসিত মাত। তেওঁৰ কথা শেষ নহওঁতেই কাৰলিউ ক্ৰুজৰ সন্মুখত ধৰা দিয়া কণমানি দ্বীপটোৰ পৰা এজাক চৰায়ে একেলগে উৰা মাৰিলে। হয়তো হঠাৎ মটৰচালিত নাওখনৰ অৱস্থিতি গম পালে চৰাইবোৰে।

‘এইবোৰ ব্লেক হেডেড গাল। ক’লা-মূৰীয়া গাল চৰাই। বছৰ বছৰ ধৰি ইহঁতে এই দ্বীপৰ ইপাৰ সিপাৰ জুৰি অলেখ-অসংখ্য বাহ সাজেহি। এতিয়া তাত পোৱালি জগিবলৈ আৰম্ভ কৰিছেই।’ মাইক্ৰ’ফোনত ডেৰেনে ক’লে।

মানুহবোৰে তধা লাগি চালে সেই আকাশ ছানি ধৰিব খোজা গাল চৰাইৰ জাক। যেন কাৰলিউ ক্ৰুজৰ সামৰণিৰ মুহূৰ্তকেইটাও অপূৰ্ব কৰি তোলাৰ বাবেই সিহঁতৰ এই জাকৰুৱা প্ৰদৰ্শনী, সামূহিক কলকলনি।

আবেলি প্ৰায় তিনিমান বজাত ক্ৰুজ আহি জেটিত লাগিলহি। এজন এজনকৈ হাঁহি-মাতি অভ্যাগতসকল নামি গ’ল। প্ৰায়ভাগেই লিছা আৰু ডেৰেনক গৈ ধন্যবাদ জনালেগৈ। তুলিকাই গৈ সা-সামগ্ৰীবোৰ ক্ৰুজৰ পৰা নমাই গাড়ীত উঠোৱাত পিটাৰক সহায় কৰি দিলেগৈ। মানুহৰ মাজত বিলাই ৰৈ যোৱা নেচাৰ-সম্পৰ্কীয় বুকলেটৰ বাকচটো গাড়ীত তুলি থাকোঁতেই মাৰ্ক ওলালেহি।

তুলিকাই থতমত খাই গ’ল। মাৰ্কৰ লগতচোন এয়া ক্ৰুজত লগ পোৱা সেই নীলা চকুৰ ল’ৰাজন! তাইক দেখি ল’ৰাজনো অপ্ৰস্তুত হৈ গ’ল যেন!

‘হাই তুলিকা। এওঁক লগ পাইছানে? এওঁ ফাৰমানা হেৰল্ডৰ সাংবাদিক।’ মাৰ্কে চিনাকি দিলে।

‘হাই, মই ৰায়ান!’ যুৱকজনে তেওঁৰ হাতখন আগবঢ়াই দিলে৷

‘মই তুলিকা৷’ সৌজন্যমূলক কৰমৰ্দনৰ বাবে হাতখন আগবঢ়াবলৈ লৈয়ে তুলিকাৰ খেয়াল হ’ল তাই এতিয়াও বুকলেটৰ বাকচটো আধা উঠোৱাকৈয়ে ধৰি আছে। তাই কিছু অস্বস্তিৰে হাঁহিলে। ৰায়ানে আগবাঢ়ি আহি তাইৰ হাতৰ পৰা লৈ বাকচটো গাড়ীত তুলি দিলেহি।

‘তুমিও নেচাৰৰ বিষয়া বুলি জনাই নাছিলোঁ। সেয়ে অথনি ঢেৰ কিবাকিবি ক’লোঁ।’ অলপ লাজকুৰীয়া হাঁহি এটা মাৰি ৰায়ানে কৈ উঠিল। তাইৰ অস্বস্তিখিনি যেন লাহে লাহে কমি আহিল।

‘একো নাই, ময়ো নজনা কথা শিকিলোঁ।’ হাঁহি হাঁহি তাই ক’লে।

‘নেচাৰৰ পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ কামবোৰ এওঁ কেইবাবছৰ ধৰি ‘ফাৰমানা হেৰল্ড’ কাকতত কভাৰ কৰি আছে। সেয়ে আমাৰ প্ৰায়বোৰ কামৰ কথা ৰায়ানে গম পাই থাকে।’ মাৰ্কে ক’লে।

‘আমাৰ বাতৰি কাকতৰ কাৰণে আজিৰ কাৰলিউ ক্ৰুজ কভাৰ কৰিছোঁ। কাকতত ওলালে খৱৰ দিম বাৰু।’

এনেতে তুলিকাৰ ফোনৰ ৰিং। আছমা! খৰধৰকৈ দুয়োৰে পৰা বিদায় লৈ তুলিকা আঁতৰি আহিল। তাই জানে, আছমাই দৰকাৰী নহ’লে এনে সময়ত ফোন নকৰে।

তাই গাড়ীত বহেগৈ মানে ফোনৰ ৰিং বন্ধ হৈছে। তুলিকাই লগে লগে পুনৰ ফোন লগালে।

‘আছমা, কি খৱৰ? এনে অসময়ত কৰিলা যে?’

‘ভাল ভাল। লুকো মোৰ লগত আছে। আমি ক’ত আছোঁ কোঁৱাচোন।’ লাউদস্পীকাৰত ভাঁহি আহিল আছমাৰ উত্তেজিত কণ্ঠ!

‘হাই তুলিকা।’ লুকৰ মাত।

‘ক’ত আছা তোমালোক?’ কিছু আশ্চৰ্য্য, কিছু উত্তেজনাৰে তুলিঋ সুধিলে। 

‘আমি গৈ আছোঁ তোমাৰ তালৈ তুলিকা!’

‘কি! কেতিয়া?’ তুলিকাৰ উশাহৰ গতি খৰ হৈ পৰিল যেন!

‘ঘপকৈ মিটিং এখনৰ কাৰণে বেলফাষ্টলৈ আহিব লগাত পৰিলোঁ৷ আজি পাইছোঁহি৷’ লুকে ক’লে।

‘কি কোৱা! বেলফাষ্টত আছা যদি মোক লগ নকৰাকৈ যাব নোৱাৰিবা দেই!’

‘আৰে, সেইকাৰণেইতো খৱৰ কৰিছোঁ তোমাৰ!’ লুকে হাঁহিবলৈ ধৰিলে। তুলিকাৰ মনটো ৰাঙলী হৈ আহিল।

‘তোমাৰ মিটিং কেতিয়া?’

‘কাইলৈ পুৱা দহ বজাত৷ তাৰ পিছত ফ্ৰী৷ ইয়াৰ পৰা কিমান সময় লাগিব তোমাৰ ফাৰমানালৈ?’

‘নিজৰ গাড়ী চলাই আহা যদি প্ৰায় দুঘন্টা! আহি যোৱা, মই কাইলৈৰ দিনটো ছুটি লৈ ল’ম৷’

‘হেই নালাগে ছুটিৰ কোনো দৰকাৰ নাই৷ মিটিং শেষ কৰি আমি সন্ধিয়া পাঁচ বজাৰ পিছত পামগৈ৷ তাৰপিছত উইক এণ্ড যেতিয়া শনি-দেও দুটা বন্ধ দিন পাবাইচোন।’ আছমাই বুজনিৰ সুৰত ক'লে।

‘ঠিক আছে৷ আহা তেন্তে, কাইলৈ লগ পাম।’

‘কেন্ট ৱেইট! ৰ’ৱই পৰা নাই!’ ফোনত কথা সামৰাৰ পিছতো তুলিকাৰ মুখৰ পৰা যেন হাঁহিটো যাবই নুখুজিলে।

এই বিদেশৰ মাটিত তাইৰ প্ৰথম বন্ধু- আছমা আৰু লুক। দুয়োৰে সৈতে ফাৰমানাত একেলগে সময় কটোৱাৰ হেঁপাহটোৱে তাইক উৎফুল্লিত কৰি তুলিলে। ক’লৈ ক’লৈ ফুৰাবলৈ নিব বাৰু? উজনি লখ আৰ্ণৰ কাণ্ট্ৰিছাইড? মাহ’ৰ ক্লিফ? নামনি লখ আৰ্ণত আজিৰ দৰেই নাৱেৰে ফুৰিও ভাল লাগিব। আস্‌ তাই আজিয়ে থকা-খোৱাৰ বজাৰ কৰিব লাগিব। এপাৰ্টমেণ্টটো ঠিক-ঠাকো কৰিব লাগিব।

‘ঠক্‌ ঠক্‌।’ গাড়ীৰ খিৰিকীত টোকৰ শুনি তুলিকা উচপ খাই উঠিল।

‘ৰায়ান!’ তাইৰ দুচকুত কিছু বিস্ময়!

তাই খপজপকৈ চুইচ টিপি খিৰিকীৰ গ্লাছ নমালে।

‘হাই!’

‘হাই!’

‘তোমাক কথা এটা সুধিবলৈ থাকি গ’ল। সেয়ে আহিলোঁ।’

‘কোঁৱাচোন!’

‘মই লিছা আৰু মাৰ্কৰ কাম আমাৰ কাকতত কভাৰ কৰিছোঁ। তোমাৰো কৰিব পাৰিমনে?’

তাইৰ মনতে খোকোজা লাগিল। আৰম্ভ কৰিছেহে ইয়াত। এতিয়াই বাতৰি-কাকতত উলিয়াব পৰাকৈ কিনো কৰিছে! তাতে মিডিয়া-কেমেৰা এইবোৰৰ সৈতে তাই বৰ অসহজবোধ কৰে।

‘মাৰ্কৰ সৈতে পাতিছিলোঁ। তেওঁ ভাল হ’ব বুলিয়ে ক’লে।’ তাইক কিছু বিবুদ্ধিত পৰা যেন দেখিয়ে হয়তো ৰায়ানে যোগ দিলে।

‘হয় নেকি! মই একেবাৰে নতুন এতিয়াও। ভাৱি চাই জনাম বাৰু।’ তাই যেন কেনেবাকৈ পলাব পাৰিলেই ৰক্ষা পায়!

‘ঠিক আছে। কোনো কথা নাই। সময় লোৱা-পিছত ময়ে আকৌ এবাৰ মনত পেলাই দি ইমেইল কৰিম। তোমাৰ যদি কিবা কাৰ্ড আছে ….’

তুলিকাই মুগাবৰণীয়া পাৰ্ছটোৰ পৰা উলিয়াই তাইৰ কাৰ্ডখন আগবঢ়াই দিলে।

তুলিকা বৰুৱা
কনজাৰভেশ্যন অফিচাৰ, নেচাৰ
এনিছকিলেন, ফাৰমানা

তাৰ তলতে তাইৰ অফিচৰ ইমেইল আইডি আৰু ফোন নম্বৰ। সোঁফালে এজোপা গছৰ ছৱি। পাতবিহীন কিন্তু ঠাল-ঠেঙুলীৰে ভৰা এজোপা পৰিপূৰ্ণ গছ। ট্ৰি অব লাইফ!

‘বনৰীয়া ফুলৰ কাৰ্ড!’ ৰায়ানে কাৰ্ডখনত চকু দি ক’লে।

‘হয়, কাৰ্ডতে গুটিবোৰ সোমাই আছে। কাৰ্ডখন ৰুই দিলে সেই গুটিৰ পৰা বনৰীয়া ফুল গজিব।’ যিমান হেপাঁহেৰে এই কাৰ্ডখন অৰ্ডাৰ কৰিছিল সিমান গৌৰৱ দুচকুত সানি লৈ তুলিকাই ক’লে।

‘এতিয়াইতো ৰুই দিব নোৱাৰোঁ! তাৰ বাবে সময় লাগিব তেন্তে!’

তাৰ উত্তৰত কিনো ক’ব ভাৱি নাপাই তাই নীৰৱ হৈ ৰ’ল। সিও। মাথোঁ দুটামান মুহূৰ্তৰ বাবে৷ কিন্তু তাইৰ ভাৱ হ’ল, এটা যেন যুগ পাৰ হৈ গ’ল৷ সিহঁতৰ মাজত।

‘পিছত তোমাক জনাম তেন্তে।’

‘আকৌ লগ পাম তুলিকা। বাই।’

‘বাই।’

গাড়ীৰ ষ্টাৰ্ট দিও এপলকৰ বাবে তুলিকা থমকি ৰ’ল। দীঘলকৈ উশাহটো টানি লৈ তাই মনটো শান্ত কৰাৰ চেষ্টা কৰিলে। তাইৰ হৃদয়ত কিয়ইবা ইমান উখল মাখল!

ৰেডিঅ’টো পকালে তাই। অহৰহ ব্ৰেক্সিটৰ বাতৰি। টেৰেচা মে’ৰ নতুন ব্ৰেক্সিট চুক্তিয়ে কাৰো সমৰ্থন নাপাই বেয়াকৈ মুখ ঠেকেচা খাইছে। এসপ্তাহৰ পিছতে আজি তেওঁ ঘোষণা কৰিছে যুক্তৰাজ্যৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ দায়িত্বৰ পৰা তেওঁ পদত্যাগ কৰিব।

তুলিকাৰ সেয়া শুনাৰ ইচ্ছা নহ’ল। কেইবাটাও চেনেল পকাই পকাই এটা সময়ত তাই ৰৈ গ’ল ৰেডিঅ’ আলষ্টাৰত। তাত ভাঁহি অহা গেলিক ভাষাৰ সুৰ এটাৰ লগে লগে তাই গাড়ী এৰি দিলে ঘৰলৈ বুলি।

 ফাৰমানা (প্ৰথম খণ্ড)

ফাৰমানা (দ্বিতীয় খণ্ড)

ফাৰমানা (তৃতীয় খণ্ড)

ফাৰমানা (চতুৰ্থ খণ্ড)

ফাৰমানা (পঞ্চম খণ্ড)

ফাৰমানা (ষষ্ঠ খণ্ড)

ফাৰমানা (সপ্তম খণ্ড)