বিচিত্ৰ প্ৰকৃতি-১: বিষাক্ত চৰাই পিট’হুই

১৯৯০ চনৰ কোনো এটা সুন্দৰ পুৱা৷ কেলিফৰ্ণিয়া একাডেমী অব চায়েন্সৰ ছাত্ৰ জেক ডাম্ব’কাৰ (Jack Dumbacher) নিউ গিনি দ্বীপৰ গভীৰ অৰণ্যত কামত ব্যস্ত আছিল৷ তেওঁ চৰাইৰ প্ৰজননৰ সময়ত কৰা আচৰণৰ বিষয়ে গৱেষণা কৰি আছিল৷ তেওঁ অন্য সহকৰ্মীসকলৰ সৈতে চৰাইৰ বাবে বিশেষভাৱে নিৰ্মিত এবিধ জালে (mist-net) ৰে চৰাইবোৰ ধৰি পৰীক্ষা কৰি পুনৰ মুক্তি দিয়ে৷ সেইদিনা ওচৰা ওচৰিকৈ পাতি থোৱা ৪০ খন মান জালত লগা চৰাইবোৰ এফালৰ পৰা পৰীক্ষা কৰি আগবাঢ়ি গৈ থাকোতে তেওঁ এবিধ নতুন প্ৰজাতিৰ কেইবাটাও চৰাই দেখা পালে৷ এই চৰাইবিধৰ নাম হ’ল হুডেড পিট’হুই৷ চৰাইবোৰ জালৰ পৰা এৰুওৱাৰ সময়ত তেওঁৰ হাতত ঠোঁটৰ দুটামান আচোঁৰ পৰিল৷ কিন্তু জেকে কথাটোত বিশেষ গুৰুত্ব নিদিলে ৷ দুখ পোৱা আঙুলিটো কিছু সময়ৰ বাবে মুখত চুপি লৈ তেওঁ কামত মগ্ন হ’ল৷

জেক ডাম্ব’কাৰ

কিন্তু আচৰিতভাৱে কিছুসময়ৰ পিছতে তেওঁৰ মূখৰ ভিতৰখন জ্বলা যেন ভাব হ’ল, জিভা আৰু ওঁঠ নিসাৰ যেন অনুভৱ হ’ল৷ কেইবাঘন্টালৈকে এই লক্ষণবোৰ থকাত তেওঁলোকে অনুমান কৰিলে এই চৰাইবিধ হয়তো অন্য চৰাইবোৰৰ দৰে একে নহয়৷ সেয়ে সেইদিনা তেওঁলোকে তাৰ স্থানীয় লোকসকলৰ সৈতে আলচ কৰাৰ সিদ্ধান্ত ল’লে৷ সোধাত গম পোৱা গ’ল যে, সেই দ্বীপত বাস কৰা স্থানীয় লোকসকলে এই চৰাইবিধৰ বিষৰ কথা জানে আৰু সকলোৱে ইয়াক জঞ্জালময় (rubbish) চৰাই বুলি গণ্য কৰে ৷ পৰাপক্ষত সকলোৱে এই চৰাইবোৰৰ পৰা সাধাৰণতে ইয়াৰ পৰা আঁতৰি থাকে৷ জেক আৰু তেওঁৰ দলে লগে লগে এই চৰাইবিধৰ বিষয়ে অধিক জানিবলৈ গৱেষণা আৰম্ভ কৰিলে৷ বৈজ্ঞানিক অধ্যয়নৰ পৰা গম পোৱা গ’ল যে এই চৰাইবিধৰ ডেউকা আৰু মাংসপেশীৰ কলাত হ’ম’বেট্ৰেক’টক্সিন (homobatrachotoxin) নামৰ এবিধ ষ্টেৰ’য়ডেল এলকলইড নিউৰ’টক্সিন (steroidal alkaloid) থাকে৷ এই বিষাক্ত ৰাসায়নিক পদাৰ্থবিধৰ অধিক মাত্ৰাই মানু্হৰ শৰীৰ অসাৰ কৰিব পাৰে আৰু আনকি হৃদযন্ত্ৰৰ ক্ৰিয়া বন্ধ হৈ মৃত্যুও ঘটাব পাৰে৷

হুডেড পিট’হুই (Hooded Pitohui)

এনেদৰেই জেকে বিশ্বৰ প্ৰথম বিষাক্ত চৰাইবিধৰ বিষয়ে বৈজ্ঞানিকভাৱে তথ্য লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়৷ এই চৰাইটোৰ দেহটো মজলীয়া আকাৰৰ (প্ৰায় শালিকাৰ সমান)৷ ইয়াৰ পেট অংশ উজ্বল কমলাবৰণৰ আৰু মূৰটো ক’লা৷ পিট’হুই অৰিয়’লিডি (Oriolidae) পৰিয়ালৰ চৰাই য’ত আমাৰ অসমত পোৱা সখিয়তী চৰায়ো অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে৷ নিউ গিনিত এই চৰাইবিধ বহুলভাৱে বিস্তৃত ৷ জেক ডাম্ব’কাৰে পিট’হুই গণ (genus) ৰ তিনিবিধ প্ৰজাতিৰ দেহত এই বিষাক্ত পদাৰ্থবিধ আৱিস্কাৰ কৰে৷ এই চৰাইকেইবিধ হ’ল- হুডেড পিট’হুই (Hooded Pitohui, Pitohui dichrous), ভেৰিয়েব’ল পিট’হুই (Variable Pitohuis, P. kirhocephalus), আৰু (Rusty Pitohuis, P. ferrugineus) ৷ ইয়াৰ পিছত শেহতীয়াকৈ তেওঁলোকে ২০০২ চনত নিউ গিনিৰ অৰণ্যত দ্বিতীয়বিধ বিষাক্ত চৰাইৰ , blue-capped ifrita (Ifrita kowaldi) সন্ধান পাইছে৷ 

এই বিষাক্ত চৰাই কেইবিধৰ দেহত থকা বিষৰ প্ৰকৃত কাৰ্য্য এতিয়াও নিৰ্ধাৰণ কৰা হোৱা নাই৷ কিন্তু অনুমান কৰা হৈছে যে পৰজীৱী বা চিকাৰী জীৱৰ পৰা ৰক্ষা পোৱাৰ বাবে (chemical defense) ইয়াৰ ব্যৱহাৰ হয় ৷ তাৰোপৰি এই বিষাক্ত পদাৰ্থবিধ পিট’হুই চৰাইৰ দেহত নিজে উৎপন্ন নহয় বুলি ধাৰণা কৰা হৈছে৷ হয়তো চৰাইটোৱে খাদ্যৰ পৰা এই বিষ আহৰণ কৰে৷

উৎস:

•JP Dumbacher, BM Beehler, TF Spande, HM Garraffo. 1992. Homobatrachotoxin in the genus Pitohui: chemical defense in birds?Science.

•JP Dumbacher, TF Spande, JW Daly. 2000. Batrachotoxin alkaloids from passerine birds: a second toxic bird genus (Ifrita kowaldi) from New Guinea, Proceedings of the National Academy of Sciences